I- Đại cương
Bệnh Zona do Varicella Zoster (VZV) gây ra. Thương tổn liên quan đến hạch, rễ thần kinh và da. Đây cũng là tác nhân gây bệnh Thủy đậu. Virus này có khả năng nằm trong hạch cảm giác của người sau khi mắc bệnh Thủy đậu và sau đó được tái hoạt để gây bệnh Zona. Nguyên nhân của sự tái hoạt này chưa được biết rõ.
II- Chẩn đoán
1/ Chẩn đoán xác định: Dễ, dựa vào lâm sàng là chính.
Triệu chứng lâm sàng:
- Thời kỳ ủ bệnh từ 7 – 12 ngày.
- Bắt đầu bằng cảm giác rát bỏng và đau ở vùng da sẽ nổi mụn nước, có thể sốt, đau đầu, ớn lạnh. Sau đó xuất hiện những mụn nước nổi thành chùm trên nền hồng Mụn nước lúc đầu trong sau đó đục rất nhanh, có lõm ở trung tâm. Có khi các mụn nước gom lại thành bóng nước, bóng mủ và vỡ ra đóng mài. Có thể có xuất huyết, hoại tử, loát nơi có mụn, bóng nước. Vết loét này lành sau vài tuần, để lại sẹo tăng hắc tố.
- Tình trạng bóng nước xuất huyết hoại tử thường gặp ở người già suy dinh dưỡng
- Khi thương tổn xuất hiện thì triệu chứng đau và các triệu chứng khác như nóng sốt giảm dần, niêm mạc cũng có thể bị như bên trong miệng âm hộ, thương tổn thường ở một bên cơ thể không vượt quá đường giữa, trường hợp hiếm bệnh có thể ở 2 bên do các nhánh nối thần
- Hạch lân cận thường to và đau.
- Vị trí: gặp nhiều nhất ở ngực (theo dây thần kinh Liên sườn) sau đó là cổ, mặt (theo dây thần kinh sọ số V), vùng lưng thiêng theo dây thần kinh Tọa).
Thể lâm sàng:
Theo vị trí:
- Zona trán.
- Zona mắt: đây là bệnh nặng vì mọc mụn nước ở giác mạc, có thể đưa đến loét giác mạc gây mù.
- Zona ngực: dọc theo các khoảng liên sườn
- Zona cổ.
- Zona thắt lưng: ở bụng, sinh dục, đùi hay dọc theo thần kinh Tọa
- Zona xương cùng: ở mông, hội âm hay cơ quan sinh dục ngoài.
- Zona miệng-hầu: ở thành sau lưỡi, amygdale, cột trụ hay thành sau bên của hầu, gây khó nuốt
Theo hình thái học:
- Zona xuất huyết
- Zona hoại thư.
- Zona lan tỏa: thường gặp ở người suy giảm miễn dịch, thương tổn gần giống bệnh Thủy đậu và có xuất huyết hoại tử, nội tạng có thể bị ảnh hưởng, nhất là phổi đôi khi gây tử vong
Di chứng và biến chứng:
- Đau nhức dữ dội thường xảy ra ở người già, đau lưng cơn hay liên tục và rất dai dẳng, khó điều trị.
- Mắt: trong trường hợp zona mặt, vùng phân bố dây thần kinh sinh ba có mí mắt sưng, kết mạc sung huyết, giác mạc thường chỉ bị kích thích nhẹ. Trong trường hợp nặng có thể loét giác mạc đưa đến sẹo giác mạc về Nguy hiểm hơn là khi có tổn thương nội nhãn cầu có thể mù mắt.
2/ Chẩn đoán phân biệt:
- Herpes: chum mụn nước nhỏ, thường ở quanh lỗ thiên nhiên, ít đau hơn và hay tái phát.
- Chốc: bóng nước vỡ nhanh, đóng mài mật ong, rải rác ở đầu, mặt, cổ.
- Đau do bệnh lý ở tim: zona liên sườn trái ở người lớn tuổi, nhất là giai đoạn đầu chưa nổi thương tổn da, cần phân biệt với cơn đau do bệnh lý mạch vành.
III- Điều trị
- Tại chỗ: Rửa bằng thuốc tím pha loãng 1/10.000 hay nước muối, bôi dung dịch màu (eosin 2% milian).
- Giảm đau: thuốc giảm đau acetaminophen, kháng viêm không steroid, thuốc giảm đau ngoại biên kết hợp giảm đau trung ương.
- Thuốc kháng siêu vi:
+ Người lớn: acylovir 800mg x 5 lần/ngày x 7 ngày, uống.
+ Trẻ em: acylovir 200mg x 4 lần/ngày x 7 ngày, uống.
- Điều trị biến chứng:
+ Bội nhiễm: chăm sóc tại chỗ kết hợp với kháng sinh uống phổ rộng hoặc theo kháng sinh đồ.
+ Đau sau zona:
- Gabapetin: 300mg – 900mg/ngày.
- Carbamazepin: dễ gây nhiễm độc da do thuốc
- Thuốc giảm đau khác: idarac, diantalvic.
+ Thương tổn mắt: nên khám chuyên khoa mắt ở bệnh nhân zona thần kinh sinh ba (V) để phát hiện tổn thương mắt để xử trí kịp thời.
- Phòng ngừa những cơn đau nhức:
+ Acyclovir ngay từ những giờ đầu.
+ Dùng corticoid sớm và ngắn hạn, đặc biệt ở người lớn tuổi. Chống chỉ định nhiễm khuẩn cấp hay bán cấp, cao huyết áp, tiểu đường, bệnh về máu.