Khái niệm
Vĩ lư, cốt độ – Linh khu gọi là Vĩ đê. Thích yêu thống thiên – Tố vấn gọi là “Cầu” hoặc “Vĩ cầu”. Lư (đê, cầu) trên nối với cột sống, dưới liền với xương cùng. Vì nguyên nhân nào đó dẫn đến bộ vị xương cụt đau gọi là Vĩ lư thông hoặc Vĩ đê thông.
Vĩ lư thống (đau xương cùng) có quan hệ chặt chẽ với Yêu thông (đau lưng) vì Yêu thống đau nhói cũng làm cho Vĩ lư thông, hoặc vì Vĩ lư thống mà nhói đau đến yêu thống; lâm sàng thì gọi là Yêu cầu thông hoặc Yêu đê thông.
Chứng hậu thường gặp
Vĩ lư thông do bong gân: Có bệnh sử bong gân rõ, căn cứ vào mức độ bong gân khác nhau nên chứng trạng đau cũng có nặng nhẹ khác nhau, đa số người bệnh biểu hiện đau rõ ràng, vùng xương cụt đau kịch liệt, đau nhói lên vùng lưng, trở ngại công năng hoạt động, không xoay chuyển cúi ngửa được, đi đứng khó khăn, không nằm thẳng được, không trở mình dễ dàng thậm chí vì đau cũng hông dám ho hoặc hắt hơi kể cả nói to, phần nhiều kiêm chứng táo bón, kém ăn… nhưng rất ít biểu hiện các chứng trạng toàn thân khác.
“Vi lư thống do tiên thiên bất túc: Chứng trạng đau khá nhẹ, không ảnh hưởng đến công năng hoạt động, đa số là vùng xương cụt có cảm giác ê mỏi khó chịu. Nếu vì dụ phát do tổn thương thì chứng trạng thường rõ ràng hơn, đau nhiều ở vùng xương cụt. Có bệnh nhân có chứng trạng di niệu từ bé đến tuổi trưởng thành vẫn không khỏi; ngoài hiện tượng đau vùng xương cụt, cũng rất ít có các chứng trạng toàn thân khác.
Phân tích
- Đau xương cùng do bong gân: còn gọi là bong gân xương cụt là chứng thường gặp ở phụ nữ béo mập tuổi trung niên, có bệnh sử bong gân rõ rệt. Lúc phát bệnh đột nhiên đau kịch liệt, ngoài đau nhức cục bộ, rất ít trường hợp xung huyết hoặc ứ ban rõ rệt. Nhưng vùng Vĩ lư nhất là xương cụt lại áp thông rất rõ, thường đồng thời với gẫy xương cụt (nhất là gẫy xương cụt không xê dịch rõ) rất khó phân biệt.
- Đau xương cùng do bong gân ở thời kỳ cấp tính với các loại tổn thương vấp ngã bảo là “ có bị vấp ngã, huyết xấu lưu d trong” bị ứ huyết tụ ở trong giống nhau, chỗ khác nhau là chứng trạng của chứng này rất rõ ràng, không những đau nhức kịch liệt mà thời gian đau con dằng dai khá dài, bề ngoài tuy không có dấu vết ứ huyết sưng trướng rõ rệt có thể xét thấy, nhưng ứ huyết tụ ở trong không tiêu, lâm sàng còn gọi loại ứ huyết lâu ngày không tiêu này là huyết chết. Đó là vì khi bị bong gân, xương cụt thường bị mức độ tổn thương khác nhau thậm chí gẫy xương, đó là lý do lâm sàng rất khó chẩn đoán chính xác.
Một khi Vĩ lư bong gân, phần nhiều kiêm chứng táo bón, nói chung điều trị chủ yếu là hoạt huyết khư ứ chỉ thống thông tiện, có thể dùng Kê minh tán. Nếu chứng trạng nghiêm trọng có thể dùng Đào nhân Thừa khí thang hoặc Đại thành thang. Sau thời kỳ cấp tính đã qua, vùng Vĩ lư còn để lại đau nhẹ, gặp mệt nhọc hay hàn lạnh thì chứng đau nặng hơn, có thể dùng Khảm ly sa mà xoa nóng. Chứng trạng đau nhẹ loại bệnh này phải qua vài tháng thậm chí vài năm mới tiêu hết.- Đau xương cùng do tiêu thiên bất túc: Thường là do tiên thiên bất túc, xương cụt không kín hoàn toàn gây nên (có người tuy xương cụt tiên thiên chưa kín, mà suốt đời không có cảm giác khó chịu) Phát sinh chứng đau này, thường do mệt nhọc hoặc tổn thương mà dụ phát. Lúc mới phát từ từ mà chứng trạng đau cũng không nặng lắm, có trường hợp kiêm chứng trạng di niệu do Thận khí bất túc. Điều trị có thể chọn dùng các phương thuốc bình bể Thận khí nói chung như Điền cốt vạn kim tiễn .v.v…
Yếu điểm phân biệt hai chứng này là: Đau xương cùng (Vĩ lư, do bong gân có bệnh sử rõ ràng, phát bệnh đột ngột và đau kích liệt. Đau xương cùng do tiên thiên bất túc thì không có bệnh sử ngoại thương rõ ràng, hoặc vì ngoại thương nhẹ như sút lưng mà dụ phát, khỏi bệnh từ từ, đau cũng không dữ dội lắm, có khi kiêm chứng trạng Thận khí bất túc di niệu kéo dài.
Do Thận khí bất túc dẫn đến đau Vĩ lư, đau Vĩ lư do bong gân kéo dài chưa khỏi lại cảm nhiễm phong hàn thấp tà, lâm sàng thường đồng thời phát sinh với yêu thống, gọi là chứng Yêu đê thống, hoặc Yêu cầu thống có thể tham khảo các chứng lao tổn Thận hư yêu thống và Phong hàn thấp tý yêu thông ở mục Yêu tích thống (đau lưng và cột sống).
Trích dẫn y văn
“Cầu” là nơi đi qua của Túc Thiếu âm với Đôc mạch, kiêm cả Quyết âm, nếu là Thận hư, dùng Lục vị hoàn gia Nhục quế, không khỏi thì gia Lộc nhung.Người mập thuộc thấp đờm, dùng Nhị trần hợp Nhị diệu, Có trường hợp đau do huyết chết, dùng các vị Đương quy, Xích thược, Mẫu đơn, Đào nhân, Diên hồ sách, Sinh ngưu tất Xuyên sơn giáp, Nhục quế mà thanh lý, nếu không khỏi, gia Địa long, Sinh Phụ tử (Chư thống môn – Trương thị y thông).