Khái niệm
Răng trồi lung lay cũng gọi là Răng lung lay. Mạch của Thủ Dương minh đi vào hàm răng dưới. Mạch của Túc Dương minh đi vào hàm răng trên. Răng là bộ phận thừa của xương nhờ vào sự nuôi dưỡng của chân răng cho nên răng lung lay có quan hệ chặt chẽ với mạch của Thủ Túc Dương minh và Thận.
Chứng Răng trồi lung lay có trường hợp xuất hiện sau khi chân răng hở lợi, có trường hợp xuất hiện đầu tiên là răng lung lay rồi sau chân răng mới hở lợi. Vì thế các y thư cổ đại thường đem hai loại này thảo luận chung. Nhưng có trường hợp chỉ thấy răng trồi lung lay mà chân răng không bộc lộ. Mục này trọng điểm thảo luận chủ chứng là Răng trồi lung lay. Nếu trước tiên mà thấy chân răng bộc lộ thì thảo luận ở chuyên mục khác.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Răng trồi lung lay do nhiệt ở Dương minh úng trệ: Có chứng răng trồi lung lay kiêm chứng chân răng sưng đỏ hoặc chân răng bộc lộ, hôi miệng, táo bón, mạch Hoạt Sác, chất lưỡi đỏ rêu lưỡi vàng trắng nhớt hơi khô.
- Răng trồi lung lay do Thận âm hư: Có chứng răng trồi lung lay, trong đó là chân răng bộc lộ kiêm các chứng mỏi lưng, đầu váng tai ù, tóc rụng, mạch Tế Sác, thể chất lưỡi mỏng quắt, chất lưỡi đỏ non, rêu lưỡi mỏng hoặc ít rêu.
- Răng trồi lung lay do Thận khí hư: Có chứng răng trồi lung lay kiêm chứng mỏi lưng, tiểu tiện không gọn bãi, có khi tiểu tiện không tự chủ, thính lực giảm sút, mạch Trầm Nhược, rêu lưỡi trắng nhạt.
Phân tích
- Chứng Răng trồi lung lay do nhiệt Dương minh úng trệ: Phần nhiều do uống rượu quá độ hoặc ăn nhiều đồ cay nóng gây nên, chân răng có mối liên hệ với lạc mạch của Dương minh. Nếu Trường Vị tích nhiệt hun đốt lên miệng, làm loét nát chân răng thì răng mất độ bền mà lung lay, Sách Thọ thế bảo nguyên viết: “Thổ nhiệt thì teo quắt mà lung lay“. Yếu điểm biện chứng là: Răng lung lay đồng thời xuất hiện với chân răng sưng đỏ hoặc bộc lộ. Lại có những triệu chứng liên quan đến nhiệt chứng của Dương minh như hôi miệng, táo bón ưa uống lạnh, mạch Hoạt Sác, rêu lưỡi vàng trắng nhớt… Điều trị nên thanh Vị, làm bền răng cho uống Thanh Vị tán hoặc Cam lộ ẩm.
- Chứng Răng trồi lung lay do Thận âm hư với chứng Răng trồi lung lay do Thận khí hư: Đều là răng trồi lung lay thuộc hư chứng. Nhưng Răng trồi lung lay do Thận âm hư phần nhiều gặp ở người ít tuổi, khỏe mạnh hoặc do phòng lao quá đáng làm tổn hại Thận tinh, hoặc vốn có tiền sử di tình đến nỗi Thận tinh sút kém, xương tủy mất sự nuôi dưỡng nên chân răng lung lay. Còn Răng trồi lung lay do Thận khí hư phần nhiều gặp ở người cao tuổi hoặc lao lực quá độ. Thận khí hư mất sự cố nhiếp cho nên Răng trồi lung lay. Yếu điểm biện chứng là: Răng trồi lung lay do Thận âm hư thì tiếp theo đó là bộc lộ chân răng,mạch Tế sác, chất lưỡi đỏ non và kiêm các chứng trạng Thận âm bất túc như đầu choáng tai ù tóc rụng… Chứng Răng trồi lung lay do Thận khí hư thì chân răng đỏ nhạt, ít khi bộc lộ chân răng lại kiêm các chứng tiểu tiện không gọn bãi hoặc tiểu tiện không tự chủ, mạch Trầm Tế mà không Sác. Điều trị loại Thận âm hư nên dùng phương tư Thận làm bền răng, dùng phương Lục vị Địa hoàng hoàn gia Cốt toái bổ hoặc dùng phương Tư âm thanh vị cố xỉ hoàn. Loại Thận khí hư điều trị nên theo phép bổ Thận làm bền răng dùng phương Hoàn thiếu đan.
Chứng Răng trồi lung lay có quan hệ mật thiết với việc vệ sinh khoang miệng. Nếu là trường hợp lười xúc miệng cặn bã đồ ăn giắt kẽ răng, bám vào chân răng lâu ngày sinh nóng loét nát chân răng thì răng tất phải lung lay. Vì vậy việc vệ sinh khoang miệng cũng là biện pháp tích cực và cần thiết đề phòng bị răng trồi lung lay.
Trích dẫn y văn
Mạch nhánh của Thủ Dương minh đi vào răng; mạch của Túc Dương minh lại đi khắp răng. Răng là nơi cuối cùng của xương do tủy nuôi dưỡng. Nếu kinh mạch hư, phong tà lọt vào huyết khí không được vinh nhuận cho nên bị lung lay {Chư bệnh nguyên hậu luận – Xỉ động giao hậu).