Khái niệm
Đau đầu một bên gọi là Thiên đầu thống. Sách Tế sinh phương gọi là “Thiên đầu phong”. Sách Nho môn sự thân gọi là “Ngạch giác thượng thống”. Sách Lan thất bí tàng gọi là “Đầu bán biên thống”. Sách Danh y loại án gọi là “Đầu giác thống”… đều là chỉ chứng Thiên đầu thống.
Thiên đầu thống là bệnh khá ngoan cố khó khỏi nhanh, nhưng nói chung chứng đầu thống trên lâm sàng không tách ra hoàn toàn, khi chẩn đoán phân biệt nên tham khảo với chứng “Đầu thống”,
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Thiên đầu thống do Can dương: Có chứng trướng đau mà choáng váng, mắt rít, tai ù, Tâm phiền dễ cáu giận, đêm ngủ không yên có lúc đau sườn, miệng khô mặt đỏ, lưỡi hồng ít rêu, mạch Huyền hoặc Tế Sác.
- Thiên đầu thống do ứ huyết. Bệnh trình kéo dài, nơi đau cố định, đau như dùi đâm, hồi hộp hay quên. Phụ nữ thì nguyệt kinh không đều, chất lưỡi tía tối hoặc có nốt ứ huyết, mạch Huyền hoặc Trầm sắc.
- Thiên đầu thống do hàn ẩm: Có chứng nặng nề và đau, ngực bụng đầy tức, nôn ọe, mửa ra dãi hoặc Vị thống ưa ấm, chân tay nghịch lạnh, kém ăn, rêu lưỡi trắng nhớt, mạch Huyền Hoạt.
Phân tích
- Chứng Thiên đầu thống do Can dương: Phần nhiều do tình chí bất toại, Can uất hóa hỏa, lâu ngày thương âm, hoặc vốn do Can Thận âm hư, Can dương thịnh một phía quấy rối thanh khiếu ở trên phát sinh Thiên đầu thống. Bệnh thường tùy theo tác động của tình chí mà nặng thêm. Yếu điểm biện chứng là: đau đầu choáng váng, Tâm phiền kém ngủ, nóng nẩy dễ cáu giận, vùng sườn trướng đầy… Điều trị nên dưỡng âm bình Can, cho uống Tư âm tiềm dương phương.
- – Chứng Thiên đầu thống do hàn ẩm với chứng Thiên đầu thống do ứ huyết: cả hai đều do tà ngăn trở thanh khiếu. Một loại là ứ huyết ngăn trở đường lạc. Một loại là đờm ẩm ứ đọng. Chứng Thiên đầu thống do ứ huyết phần nhiều do khí uất dẫn đến ứ, hoặc bệnh trình kéo dài, ốm lâu, bệnh tà vào đường lạc ứ nghẽn mạch lạc. Yếu điểm biện chứng là: nơi đau cố định, đau như dùi đâm, chất lưỡi tía tối. Điều trị nên hoạt huyết thông lạc, dùng phương Thông khiếu hoạt huyết thang gia giảm. Chứng Thiên đầu thống do hàn ẩm phần nhiều do Tỳ dương vốn hư, vận hóa yếu, thủy thấp ứ đọng gây nên đàm ẩm. Hàn ẩm nghẽn tắc kinh lạc; thanh dương không thăng lên được nên vùng đầu nặng nề và đau. Hàn ẩm nghẽn tắc ở hung quản thì ngực bụng bĩ đầy. Vị thông ưa ấm, ăn uống kém, buồn nôn mửa dãi. Tỳ chủ tứ chi, Tỳ dương không mạnh không làm ấm ra tay chân cho nên tay chân nghịch lạnh. Yếu điểm biện chứng là: đau đầu nặng nề, nôn ọe mửa ra dãi, chân tay nghịch lạnh. Điều trị nên ôn trung giáng nghịch dùng phương Ngô thù du thang gia giảm.Đau nửa đầu trước tiên dùng các kinh Thủ Thiếu dương Dương minh sau đó dùng các kinh Túc Thiếu dương Dương minh, đó là chứng Thiên đầu thống (Lan thất bí tàng – Đầu thống môn).
- Chứng Thiên đầu thông có khi tới 5, 7 năm, đại tiểu tiện táo kết, hai mắt sưng đỏ, choáng váng… khám mạch thấy cấp Sác mà có lực, đó là phong nhiệt quá nặng gọi là chứng Đầu giác thống, bệnh do đường kinh của Tam tiêu tướng hỏa bị dương táo kim nó thắng (Danh y loại án – Thủ phong).
- Thiên đầu thông về bên phải, mũi chẩy nước mà vẫn không thông lợi, yết hầu loét nát, khi ngủ hoặc thức giấc chân tay lạnh vã mồ hôi là ngoại tà đầu phong đã lưu lại vài ngày, tà kéo đến hỗn độn, tinh hoa khí huyết vì thế bị che lấp làm sao dùng phép phát tán thanh hàn mà khỏi được? Thuốc men để chữa bệnh ở đỉnh đầu cần phải nhẹ nhàng, nên châm các huyệt Phong trì, Phong phủ và cho uống thuốc vẫn phải vận dụng phép thông (Lâm chứng chỉ nam y án – Đầu phong).