1. ĐẠI CƯƠNG
Bệnh máu di truyền là cụm từ chỉ các bệnh lý huyết học có thể truyền lại cho các thế hệ sau. Trong các bệnh lý huyết học di truyền, có hai nhóm bệnh phổ biến nhất và tác động lớn đến xã hội đó là bệnh hemophilia và thalassemia.
Phân tích di truyền trong bệnh hemophilia và thalassemia là sử dụng các kỹ thuật sinh học phân tử để xác định các đột biến gây bệnh; sau đó sử dụng chính đột biến này để sàng lọc cho các thành viên trong gia đính nhằm phát hiện người mang gen. Mục đích của việc tìm kiếm người mang gen là để quản lý, tư vấn tiền hôn nhân và tư vấn sinh sản, giúp họ có cơ hội sinh ra những đứa con khỏe mạnh. Đây là vấn đề then chốt trong việc kiểm soát, ngăn chặn nguồn gen bệnh lây lan ra cộng đồng.
2. CHỈ ĐỊNH XÉT NGHIỆM PHÁT HIỆN ĐỘT BIẾN GEN TRONG BỆNH HEMOPHILIA
Có hai phương pháp phân tích di truyền để phát hiện người mang gen trong các gia đình có tiền sử hemophilia, đó là:
2.1. Phân tích liên kết (linkage analysis)
Là sử dụng các đa hình (polymorphism) trong gen mã hóa yếu tố VIII và yếu tố IX để lần theo dấu vết của gen bệnh, không cần biết đó là đột biến gì.
Trình tự chỉ định xét nghiệm:
Chỉ định phân tích các đa hính phổ biến trên gen mã hóa yếu tố VIII và yếu tố IX trước (các đa hính phổ biến trong hemophilia A gồm G/A (exon 7), (CA)n (int22), (CA)n (int13), T/A (BclI), G/A (XbaI), C/T (BglI), A/G (HindIII), G/A (MspI); các đa hình phổ biến trong hemophilia B gồm Dde I, Mse I, Xmn I, Msp I, Taq I, Mnl I, Hha I. Sau đó, nếu các đa hính này không thể sử dụng để phân tích thì sử dụng các đa hính ìt phổ biến khác.
2.2. Phân tích đột biến
Là tím đột biến ở người nam giới bị bệnh trong gia đính, sau đó sử dụng đột biến này để chẩn đoán tính trạng mang gen của nữ giới trong gia đính và chẩn đoán trước sinh.
Hướng dẫn chỉ định xét nghiệm phát hiện đột biến gen trong bệnh hemophilia bằng phương pháp phân tích đột biến (xem sơ đồ 1).
Sơ đồ 1: Tóm tắt thứ tự chỉ định xét nghiệm trong phương pháp phân tích trực tiếp các đột biến trong bệnh Hemophilia (tham khảo hướng dẫn chẩn đoán phân tử bệnh hemophilia của UK Haemophilia Centre Doctors’ Organisation (UKHCDO), sơ đồ chẩn đoán này đã được áp dụng ở nhiều nước):
3. CHỈ ĐỊNH XÉT NGHIỆM PHÁT HIỆN ĐỘT BIẾN GEN TRONG BỆNH THALASSEMIA
3.1. Tìm đột biến ở người bệnh
Trong bệnh Thalassemia có nhiều đột biến gen và các đột biến rất đa dạng. Để tìm đột biến gen Thalassemia, nên thực hiện theo các bước sau:
Bước 1: Tập trung sàng lọc các đột biến phổ biến
- Những đột biến phổ biến trong α-Thalassemia: SEA, THAI, FIL, α4.2, α7, HbCs, HbQs, HbParkes;
- Những đột biến phổ biến trong β-Thalassemia: Codon 41/42, codon 17, codon 95, codon 71/72, IVS I-5, codon 26, IVSI-1, IVSII-654, -28, -29, codon 14/15.
Bước 2: Nếu người bệnh âm tính với tất cả các đột biến phổ biến sàng lọc ở bước 1 thì cần giải trình tự gen α-globin hoặc β-globin để tìm các đột biến khác.
3.2. Sàng lọc người mang gen và chẩn đoán trước sinh.
Sau khi đã tìm được đột biến gây bệnh ở người bệnh, sử dụng chính đột biến này để sàng lọc người mang gen và chẩn đoán trước sinh cho thai nhi của người nữ mang gen trong gia đình.