Khái niệm
Hôi miệng là chỉ chứng phả ra hơi từ trong miệng rất hôi tự cảm thấy hoặc người khác ngửi thấy.
Vì nguyên nhân và mức độ hôi miệng khác nhau nên tài liệu các đời có chỗ ghi là “Tinh xú”, “Khẩu trung giao xú”, “Khẩu khí uế ố” và có những mô tả khác nhau, nhưng đều thuộc phạm vi thảo luận ở mục này.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp:
- Hôi miệng do Vị nhiệt hun bốc lên: Có chứng miệng hôi và khát muốn uống lạnh, miệng môi đỏ hồng, miệng lưỡi phá lở loét nát hoặc chân răng sưng đỏ loét đau, tiểu tiện đỏ, đại tiện bí, lưỡi đỏ rêu vàng, mạch Sác có lực.
- Hôi miệng do đờm nhiệt úng tắc ở Phế: Có chứng hơi từ trong miệng phả ra tanh hôi kiêm chứng ngực đau và đầy, khái thấu mửa ra chất đục hoặc do mửa ra mủ máu, họng khô miệng đắng lưỡi ráo không muốn uống nước, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Hoạt Sác.
- Hôi miệng do thực tích ở Trường vị: Có chứng trong miệng hôi chua, bụng trướng đầy, ợ hơi nhiều lần không thiết ăn uống, đại tiện hoặc bí hoặc lỏng, trung tiện có mùi hôi khó chịu, rêu lưỡi vàng dầy nhớt hoặc có bã nát nhớt, mạch Huyền Hoạt.
Phân tích
- Chứng Hôi miệng do Vị nhiệt hun bốc lên: Thường xuất hiện trong các bệnh Ôn nhiệt hoặc miệng mọc mụn, răng sún xuất hiện, hoặc do vốn ăn đồ cay nóng nồng hậu đến nỗi sinh nội nhiệt, hỏa nhiệt bốc lên, có chứng chất lưỡi đỏ hồng hoặc miệng lưỡi mọc mụn lở loét, hoặc chân răng sưng đau chảy ra mủ máu, hoặc bị hà răng hơi từ trong miệng phả ra nóng và hôi, đồng thời xuất hiện chứng Vị có thực nhiệt như: tiểu tiện đỏ, đại tiện bí, lưỡi đỏ rêu vàng…
Điều trị nên thanh Vị tiết nhiệt có thể dùng Thanh Vị thang hoặc Thăng ma hoàn gia giảm. Nếu kiêm chứng Phủ thực táo bón cho uống Lương cách tán.
- Chứng Hôi miệng do thực tích ở Trường vị: Chứng này do ăn uống không điều độ, Trường vị mất kiện vận, túc thực đình trệ hình thành thực tích. Đặc điểm lâm sàng là miệng hôi như có vật chua loét hoặc như ăn đồ sống sít trong Thương hàn luận có viết: “Ợ khan, ăn thức lạ hôi miệng” lại kiêm cả chứng bụng trướng đầy không muốn ăn uông, ợ hơi ra mùi chua loét và bẩn, rêu lưỡi nhớt bẩn thuộc chứng thương thực. Điều trị nên tiêu tích đạo trệ, dùng phương Bảo hòa hoàn hoặc Chỉ thực đạo trệ hoàn.
- Chứng Hôi miệng do đờm nhiệt úng tắc ở Phế: Phần nhiều gặp trong các bệnh chứng Phế nhiệt, Phế ung, cơ chế bệnh là đờm nhiệt úng tắc ở Phế hun đốt tổn hại khí huyết úng kết thành ung, huyết bại thành mủ cho nên xuất hiện các chứng trạng ho mửa ra đờm đục, mủ máu, miệng phả ra mùi tanh hôi và đau ngực. Điều trị theo phép thanh Phế hóa đờm trừ vẩn đục dùng phương Thiên kim vi hành thang hoặc Tả bạch tán.
Hôi miệng phần nhiều do tạng phủ tích nhiệt gây nên hoặc là do thấp nhiệt, do thực tích, do đờm trọc gây nên. Theo nguyên lý “Cũng là cái hôi do ẩm thấp lưu đọng thành cặn bã mà ra” (Cảnh Nhạc toàn thư).
Mục này giới thiệu ba chứng đều thuộc Thực chứng. Trong lâm sàng biện chứng Hôi miệng do Vị nhiệt bốc lên trên thì lấy các chứng trạng khát nước, uống lạnh, miệng lưỡi mọc mụn, táo bón, tiểu tiện vàng, rêu lưỡi vàng được coi là chủ chứng. Căn cứ vào bệnh sử và các chứng ợ khan có mùi hôi do thực tích, ợ hăng nuốt chua, bụng trướng đầy và rêu lưỡi nát nhớt làm những dữ kiện để chẩn đoán phân biệt. Hôi miệng do đờm nhiệt úng tắc ở Phế lấy các chứng ho nhổ ra đờm tanh hôi, ngực đầy và đau được coi là chủ chứng. Chỉ cần nắm vững những nguyên nhân đặc trưng là có thể phân biệt được.
Trích dẫn y văn
- Nhà họ Triệu có một con trai hơn 20 tuổi, mắc bệnh hơi trong miệng phả ra hôi như phân, dẫu người nhà cũng chẳng ai dám nói chuyện trực tiếp. Họ Đới nói: “Phế kim vốn chủ về mùi tanh, kim bị hỏa hun đốt, hỏa chủ về mùi hôi và khét cho nên có bệnh ấy. Lâu ngày sẽ thành loét nát, cái loét ấy là do Thận, là cực nhiệt nghĩa là lại thêm thủy hóa. Bệnh ở phía trên phải làm cho vọt ra trước hết lấy Trà điều tán làm cho vọt ra được 7 phần, ban đêm lại dùng Chu sa hoàn và Quyên xuyên tán cho bài tiết 5, 7 lần, sớm muộn sẽ hết mùi hôi. Hỡi ôi người ta có bệnh hôi miệng kéo đến tuổi già không hết, người đời nói ngoa là do Phế bị thiên lệch cùng thông với Vị cho nên sinh hôi… đây là lời nói sai lầm (Nho môn sự thân – Quyển 6).
- Một nam giới có chứng hôi miệng, chân răng đỏ loét, đùi gối mềm yếu, dùng các loại thuốc như Hoàng bá thì bệnh càng tăng có khi còn có vị mặn, đó là do Thận Kinh suy kiệt uống Lục vị hoàn khỏi ngay.