Bào chế HOÀNG TINH-Polygonatum kingianum coll. Et Hemsl;

Tên khoa học: Polygonatum kingianum coll. Et Hemsl; Họ hành tỏi (Liliaceae)

Bộ phận dùng: Thân rễ. Củ béo to có đốt ngứa khi chưa chế, không thối nát, sâu mọt. Không nhầm với củ dong (Maranta arundinaceac L). Bột hoàng tinh trắng, hình the to nhỏ không đều, vị nhạt, hay làm giả bằng bột củ dong.

Thành phần hóa học: Tinh bột, chất đắng và đường.

Tính vị – quy kinh: Sau khi bào chế vị ngọt, tính bình. Vào ba kinh tỳ, vị, phế.

Tác dụng: Kiện tỳ, nhuận tâm phế.

Công dụng: bồi dưỡng cơ thể, trị phong thấp, đau lưng, mỏi gối.

Liều dùng: Ngày dùng 12 – 20g, có khi đến 40g.

Kiêng kỵ: Bệnh cảm cúm không nên dùng.

Mới đào lên rửa sạch, đồ kỹ một đêm, thái mỏng phơi khô dùng. Có thuyết nói phải cửu chưng, cửu sái; nêu chưa chế thì gây ngứa cổ họng.

Có 4 cách bào chế:

– Cách thứ nhất: nếu mới thu hái thì rửa sạch, cho vào nồi đổ ngập nước, đun sôi độ 1/2 giờ, đổ bỏ nước này đi để tránh gây ngứa. Thường khi thu mua đã làm qua cách chế biến này để dễ bảo quản.

+ Đổ nước sôi khác vào cho ngập quá 5 – 6cm, đun cho đến khi gần cạn (dưới đặt một cái vỉ để tránh củ bị cháy khét), phơi ráo (tránh phơi nắng), lấy nước còn lại tắm rồi phơi nhiều lần cho đến khi hết nước và củ không dính tay.

+ Sau đó, cho củ hoàng tinh nói trên vào một cái cóng bằng đồng hay nhôm không đậy nắp; đặt cái cóng này vào nồi nước đầy 2/3, đậy vung lại, đun cách thủy. Hơi nước trong nồi đọng lại và rơi vào cóng. Đun như vậy trong 6 – 8giờ, thỉnh thoảng tiếp nước sôi. Lấy củ hoàng tinh ra phơi khô; lấy nước trong cóng tẩm phơi cho đến hết. Cuối cùng phơi đến không dính tay là được.

– Cách thứ hai: đem củ hoàng tinh rửa sạch, ngâm nước một đêm, bỏ nước này đi (nêu là thứ chưa luộc qua). Cho vào một cái nồi trong đó có mật mía pha loãng và ít gừng (cứ 1kg hoàng tinh dùng 250ml mật, 250ml nước và 25g gừng giã dập). Đun cho đến khi gần cạn hết nước mật còn Lại tẩm phơi cho đến hết. Sau đó, đem đồ rồi phơi, làm như vậy chín lần.

– Cách thứ ba: làm như cách thứ hai nhưng thay mật bằng đỗ đen, đổ cho ngập nước. Đun kỹ cho gần cạn rồi làm như trên.

– Cách thứ tư: lấy củ hoàng tinh tươi, rửa kỹ cho thật sạch, thái nhỏ rồi giã nốt, ngâm với nước một ngày, thỉnh thoảng lại nhào, hôm sau quấy nhẹ lên, gạn lấy nước, để lắng thay vào đó nước khác rồi lại làm như

hôm trước, như vậy đủ chín lần. Nước để lắng được thì gạn lấy bột, phơi khô.

– Củ hoàng tinh sau khi bào chế thì đen, ruột còn hồng nâu, đen thẫm như thục địa thì không tốt, củ mềm dẻo, cầm không dính tay, ngọt.

– Bột hoàng tinh trắng, nhạt.

Cả hai thứ đều để nơi khô ráo. Nếu củ hoàng tinh bào chế bị mốc thì phun rượu, lau sạch đồ lại rồi sấy khô.