Khái niệm
Vùng lưng có cảm giác nặng nề và lạnh, gọi chứng Lưng lạnh và nặng. Sách Kim quỹ yếu lược có ghi: “Giữa lưng lạnh, như ngồi trong nước”, “Lưng nặng như mang năm ngàn tiền” Sách Chư bệnh nguyên hậu luận viết: “Mình nặng lưng lạnh”. Chứng này phần nhiều đau lưng ở mức nhẹ.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
Lưng lạnh và nặng do Thận bị bệnh: Người bệnh có cảm giác thân thể nặng nề, lưng và phía dưới lưng thấy lạnh thậm chí lạnh giá như băng, như ngồi trong nước kèm theo đau lưng, phía dưới lưng cảm giác trướng nặng, chất lưỡi nhạt hoặc bệu có vết răng, rêu lưỡi trắng nhuận hoặc trơn, mạch Trầm Tế hoặc Hoãn.
Lưng lạnh và nặng do dương hư:Có chứng lưng mát như có luồng gió lạnh thổi vào, kiêm chứng mỏi lưng hoặc đau nhẹ, chân tay lạnh, sợ lạnh, gối mềm, gót chân đau, tóc rụng, răng lung lay, đau bụng ỉa lỏng, tiểu tiện trong dài. Nặng hơn thì dương nuy di tinh; phụ nữ thì kinh nguyệt không đều; lưỡi nhạt, mạch Trầm Tế, Xích bộ rõ hơn.
Lưng lạnh và nặng do phong thủy:Có chứng lưng lạnh và nặng, lưng và gót chân phù thũng, từ lưng trở lên vận động bình thường, từ lưng trở xuống cúi ngửa khó khăn cảm giác tứ chi yếu sức, nặng nề toàn thân, bất chợt có lúc ra mồ hôi hoặc chỉ ra mồ hôi ở đầu, sợ gió không muốn cởi áo, lưỡi nhợt rêu trắng, mạch Phù.
Phân tích
Chứng Lưng lạnh và nặng do chứng Thận trước với chứng Lưng lạnh và nặng do dương hư:Lưng lạnh và nặng do chứng Thận trước, Trước có ý là bám trụ, Thận trước tức là tà khí hàn thấp bám vào ngoại phủ của Thận ở vùng lưng làm cho vùng lưng lạnh và nặng; chứ không phải là tà khí hàn thấp ở trong bám vào tạng Thận, Thận trước là nói theo nguyên nhân bệnh, đó là do nằm lâu ở nơi ẩm ướt giá lạnh hoặc lội nước dầm mưa hoặc sau khi lao động ra mồ hôi lại đi tắm rửa ngay hoặc không kịp thời thay quần áo ướt mà gây nên bệnh, hàn thấp ẩn náu ở Hạ tiêu, thấp thắng cho nên thân thể nặng nề. Âm tà hàn thấp làm nghẽn dương khí cho nên thường kèm theo chứng đau lưng. Sách Chư bệnh nguyên hậu luận cho rằng: “Chứng này thường phát sinh ở người thủy thấp thịnh ở trong, và lâu ngày không khỏi có thể “biến ra bệnh thủy” như trong Thận trước yêu thống hậu có đoạn viết: “Thận chủ lưng và chân, Thận kình hư thì sinh phong lạnh, bên trong có tích nước, phong với thủy chống chọi nhau ngấm ngầm tích ở Thận, bám trụ vào Thận, khí không tuyên thông được cho nên đau lưng, lưng lạnh và thân mình nặng nề… lâu ngày biến thành bệnh Thủy, Thận thấp là do đó”. Tóm lại, chứng này là do ngoại cảm tà khí hàn thấp gây nên, thấp thắng thì lưng và thân thể nặng nề, hàn thắng thì lưng lạnh và đau (có thể tham khảo mục Đau lưng do phong hàn thấp tý trong chứng Lưng và cột sống đau). Phép điều trị chủ yếu phải trừ thủy thấp, Ôn trung tán hàn. Chứng nhẹ có thể dùng Ý dĩ nhân chúc, chứng nặng có thể dùng Thấm thấp thang hoặc Cam thảo can khương phục linh bạch tru- ật thang (còn gọi là Thận trước thang). Nếu kiêm cả Thận dương hư có thể gia Phụ tử, Vưu Tại Kính trong Kim quỹ yếu lược tâm điển viết: “Bệnh này không phải ở trong tạng Thận mà ở ngoài phủ của Thận, cho nên phép điều trị không phải làm ấm Thận để tán hàn mà ở biện pháp táo thổ để thắng thủy”.
Lưng lạnh và nặng do dương hư: Thường cảm giác vùng lưng giá lạnh và nặng trệ như có luồng gió lạnh thổi vào liên miên không dứt thậm chí lưng lạnh như băng gặp nhiệt thì đỡ, gặp lạnh bệnh tăng, thường kiêm các chứng đau lưng, gối mềm, gót chân đau, tóc rụng, răng lung lay hoặc đau bụng ỉa chảy, tiểu tiện trong dài hoặc di tinh, dương nuy, phụ nữ thì kinh nguyệt không đều, lưỡi nhạt, mạch Trầm Tế. Các chứng trạng biểu hiện đều là nguyên khí của Thận bất túc, Mệnh môn hỏa suy, âm hàn thịnh ở trong gây nên. Điều trị nên làm mạch nguồn hỏa, ổn bổ Thận dương, có thể dùng Khương phụ thang gia Đỗ trọng, Nhục quế, hoặc dùng Bát vị Thận khí hoàn, Hữu qui hoàn .v.v…
Lưng lạnh và nặng do chứng Thận trước với chứng Lưng lạnh và nặng do dương hư: Điểm chủ yếu đê chuẩn đoán phân biệt hai chứng này ở chỗ một loại là ngoại cảm tà khí hàn thấp, thủy thấp ẩn náu ở vùng lưng, thấp thắng thì nặng nề, điều trị chủ yếu phải trừ thấp tà, tập trung vào Tỳ. Một loại là Thận dương bất túc, dương hư thì hàn, điều trị chủ yếu phải phù chính, tập trung vào Thận. Nhưng ở người Thận dương bất túc, cũng dễ cảm nhiễm tà khí hàn thấp, nên có câu nói “Tà sở dĩ quấy rối hẳn do chính khí bị hư”, mà bên ngoài tổn thương do hàn thấp, lâu ngày cũng có thể dẫn đên Thượng dương bất túc, cho nên ôn bổ Tỳ Thận dương là mấu chốt điều trị chứng này.
Chứng Lưng lạnh và nặng do Thận trước với chứng Lưng lạnh và nặng do phong thủy: Cả hai đều có nguyên nhân bên trong là thủy thấp thịnh ở trong, lại cảm nhiễm thêm tà khí ngoại thấp mà thành bệnh, chính như sách Kim quỹ yếu lược tâm điển có nói: “Thổ đức bất cập thì thấp động ở trong lí do bởi khí hóa chậm mà thấp từ ngoài xâm phạm”. Nhưng chứng Lưng lạnh và nặng do Thận trước thì nội thấp không nặng lắm, lại cảm nhiễm tà khí hàn thấp, chứng trạng biểu hiện chỉ thấy “Lưng lạnh và nặng như ngồi trong nước” mà không có chứng trạng thủy thũng. Còn chứng Lưng lạnh và nặng do phong thủy thì nội thấp vốn thịnh lại cảm nhiễm tà khí phong thấp, lưng và chân là bộ phận chí âm đều bị thũng. Lưng lạnh và nặng do Thận trước mạch Trầm mà không có chứng trạng biểu chứng, còn Lưng lạnh và nặng do phong thủy thì có những chứng trạng về biểu hư rõ rệt như mạch Phù, ra mồ hôi và sợ gió. Chứng Lưng lạnh và nặng do Thận trước, tà khí hàn thấp ẩn náu ở vùng thớ thịt, bộ phận kinh mạch vùng lưng, phần nhiều kiêm chứng đau lưng. Chứng Lưng lạnh và nặng do phong thủy thì thủy thấp tran lan ở Hạ tiêu, rât ít có kiêm chứng đau lưng. Điều trị chứng Lưng lạnh và nặng do Thận trước chú trọng vào ấm Tỳ để thấm thấp, dùng phương thuốc như Thận trước thang. Điều trị chứng Lưng lạnh và nặng do phong thủy thì cần ích khí cố biểu lưu thông thấp và lợi thủy, dùng phương Phòng kỷ hoàng kỳ thang. Tóm lại, Lưng lạnh và nặng do Thận trước bệnh tình khá nhẹ và phát triển từng bước “lâu ngày không khỏi, biến thành bệnh thủy” hoặc có thể hình thành chứng Phong thủy lưng lạnh và nặng.
Trích dẫn y văn
Chúc Nhự Khung chữa cho Trương Tu Phố, lưng đau nặng trệ như mang ngàn cân, riêng lúc nhập phòng lại không có cảm giác nặng, uống các loại thuốc hoàn bổ Thận không kết quả. Chúc nói: Lưng là phủ của Thận, Thận khí hư cho nên lưng bị bệnh, nhưng sau khi nhập phòng nặng như đeo đá, tất phải có huyết trệ… dùng Hoàng bá, Tri mẫu, Thanh bì, Đào nhân, Hồng hoa, Tô mộc, xuyên sơn giáp, Mộc thông mỗi vị đều 1 tiền, Cam thảo 5 phân, thêm Khương, Táo sắc uống, chỉ 2 thang khỏi bệnh (Cổ kim y án – quyển 7).