Khái niệm
Hồng chẩn là chỉ bề mặt bì phu nổi những nốt chẩn nhỏ có sắc đỏ. Tố vấn – Chí chân yếu đại luận viết: “…Thiếu âm tư thiên khách thắng thì đan chẩn phát ra ngoài”.Sách Dịch chẩn nhất đắc gọi là “ Dịch chẩn”. Sách Dịch sa thảo gọi là “Dịch sa”. Lại có sách bàn chung với loại Ban chẩn hoặc coi Ban bao gồm cả Chẩn. Nhưng Ban và Chẩn lại không giống nhau (chẩn đoán phân biệt xem ở mục Phát ban).
Chẩn cần phân biệt với “Đậu” và “Dịch hầu sa”:
1- “Đậu” phần nhiều phát ở trẻ em, lúc đầu là những nốt chẩn nổi gồ, nốt đỏ, sau vài giờ lớn thành hạt gạo hoặc hạt đậu hình tròn, chứa nước, chu vi đỏ bừng, bên trong nốt chứa nhiều dịch, trước thì trong, sau thì đục; còn Chẩn thì không có nốt mọng nước và cũng không có hiện tượng chứa nước ở trong.
2 – “Dịch hầu sa” thì yết hầu sưng đau phát sốt, toàn thân nổi nốt lờ mờ, dần dà đỏ bừng toàn thân, mó vào thấy từng mảng, còn nốt Chẩn thì bì phu không bình thường, quanh miệng có màu trắng xanh, lưỡi biểu hiện như Dương mai khác với chứng Chẩn.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
Phạm vi mục này thảo luận chỉ giới hạn ở tật bệnh nội khoa dẫn đến Hồng chẩn.
- Hồng chẩn do nhiệt vào doanh huyết: Phần nhiều có chứng sốt cao không lui có thể xuất hiện ở thân mình hoặc tứ chi có những điểm ứ màu đỏ hoặc tía tối, ấn tay vào không biến màu, sờ vào không vướng tay, nốt chẩn có thể thấy bì phu bình thường kiêm chứng vật vã nói sảng hoặc có cơn co giật kinh quyết, chất lưỡi đỏ tía, rêu lưỡi vàng, mạch Sác hoặc Tế Sác.
- Hồng chẩn do phong nhiệt kèm thấp: Bệnh phát nhiệt hơi gấp, nốt chẩn ở da nổi gờ, sắc đỏ nhạt, hình thái to nhỏ không đều, chỗ mọc dầy có thể sờ thấy liên kết thành mảng, ngứa ngáy lạ lùng, kiêm các chứng mình nóng, ngực khó chịu, phiền táo không yên, tiểu tiện sẻn vàng, chất lưỡi đỏ tía rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Phù Sác.
- Hồng chẩn do phong hàn uất bế: Phát bệnh đột ngột, mầu nốt chẩn đỏ nhạt, nhiễm gió lạnh thì bệnh nặng thêm, bì phu ngứa ngáy, lặn chỗ này nổi chỗ kia, hình thái to nhỏ không đêu kiêm chứng trạng phát nhiệt ố phong, đau đầu, mạch Phù.
Hồng chẩn do huyết hư không dồi dào: sắc chẩn đỏ nhạt hoặc trắng xanh, nốt chẩn nhỏ như hạt gạo, hoặc to như hạt đậu chênh lệch bất nhất, tái phát nhiều lần, lúc ẩn lúc hiện, thường vào ban đêm nặng hơn, bệnh kéo dài hàng năm không khỏi, đầu choáng, Tâm phiền, sắc mặt không tươi, chất lưỡi nhạt, mạch Tế Nhược.
Phân tích
- Chứng Hồng chẩn do nhiệt vào doanh huyết với chứng Hồng chẩn do phong nhiệt kiêm thấp: Loại trên là tà khí ôn nhiệt hãm vào doanh huyết ở trong. Loại sau là phong nhiệt kiêm thấp uất chèn ép tấu lý. Hồng chẩn do nhiệt vào doanh huyết phát sinh trong quá trình Ôn bệnh. Tà khí ôn nhiệt hãm vào doanh huyết, nhiệt làm thương huyết lạc tràn ra ngoài phát thành chẩn. Yếu điểm chẩn đoán là: nốt chẩn không nổi cao hơn bì phu kiêm các chứng sốt cao, vật vã nói sảng, kính quyết chân lưỡi đỏ tía. Điều trị nên thanh doanh lương huyết giải độc, chọn dùng phương Thanh ôn bại độc ẩm hoặc Thanh doanh thang. Hồng chẩn do phong nhiệt kiêm thấp phần nhiều do cảm nhiễm thử nhiệt lại nhiễm hàn thấp; thử nhiệt bị hàn thấp lấn át, nhiệt uất thấp ẩn náu lưu trệ ở tấu lý phát sinh ra bì chẩn hình như hạt thóc nổi cao trên lớp da chặt chẽ, có rễ, ngứa ngáy không chịu nổi kiêm chứng bụng bĩ đầy, miệng dính mà không khát, phiền táo không yên. Điều trị nên sơ phong thanh nhiệt lợi thấp dùng phương Tiêu phong tán gia vị.
- Chứng Hồng chẩn do phong hàn uất bế: Xảy ra khi đang có mồ hôi lại hóng gió hoặc sau khi tắm bị nhiễm phong hàn, tà uất lại ở doanh vệ chống chọi với khí huyết thấu ra ngoài cơ phu mà phát thành chẩn. Hồng chẩn nổi chỗ này lặn chỗ kia gặp gió lạnh thì bệnh tăng, da dẻ ngứa ngáy hoặc kiêm chứng mình nóng ố phong. Điều trị nên khư phong tán hàn, thấu chẩn chọn dùng phương Kinh phòng bại độc tán gia giảm.
- Chứng Hồng chẩn do huyết hư không dồi dào:
Doanh huyết bất túc biểu vệ không bền, phong tà nhân chỗ hư xâm phạm vào cơ phu vít lấp doanh vệ ở trong mà thành chẩn. Hồng chẩn lúc nổi lúc lặn tái phát nhiều lần kinh niên không khỏi. Có đặc điểm lâm sàng là kiêm chứng đầu choáng hồi hộp, lưỡi nhạt, mạch Tế. Điều trị nên dưỡng huyết khư phong. Tiên Hiền có câu nói: “Chữa phong trước phải chữa huyết huyết hành thì phong tự diệt”, chọn dùng phương Đương quy ẩm tử.
Trích dẫn y văn
Nghĩ như Ban kiêm cả Chẩn đó là chỗ bất nhất của tà khí đều tùy theo bộ phận mà tiết ra. Nhưng Ban thuộc huyết chiếm số nhiều, Chẩn thuộc khí cũng không ít, Ban chẩn đều là hiện tượng tà khí bộc lộ ra ngoài, khi phát bệnh thường là tinh thần tỉnh táo là ngụ ý bên ngoài giải, bên trong hòa. Nếu Ban chẩn phát sinh mà hôn mê, chính khí không thắng nổi tà hãm vào trong gây bệnh hoặc là lý do chất nước ở trong Vị cạn kiệt (Ngoại cảm ôn nhiệt thiên).
– Bệnh Ôn nhiệt mình nóng không lui phát ra những nốt nhỏ trắng đỏ gọi là Hồng chẩn, cũng giống như nguyên nhân phát Ban, nhưng Ban thì rất nặng mà Chẩn thì khá nhẹ. Ban thuộc bề sâu của cơ nhục, Chẩn ở chỗ nông của huyết lạc, tuy rằng có thể đồng thời xuất hiện nhưng không được xem là một loại (Trung y lâm chứng bị yếu).