Khái niệm
Đau lưng (Bối thống) là chỉ một loại chứng trạng tự giác do một nguyên nhân nào đó làm đau vùng lưng.
Chứng này, Tố vấn – Âm dương biệt luận xếp vào chứng “Phong quyết”, sách Kim quỹ yếu lược xếp vào chứng “Hung tý”.
Hung tý thông tuy cũng có chứng trạng đau lưng nhưng chủ yếu là đau vùng ngực, giới thiệu ở chuyên mục riêng.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Đau lưng do phong hàn xâm nhập: Có chứng mảng lưng đau trệ co kéo lên cổ gáy, cổ gáy đau cứng, bả vai khó chịu, hoặc vai lưng đau trệ và nặng kiêm ố hàn, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Phù Khẩu.
- Đau lưng do khí huyết ngưng trệ: Sau khi ngủ dậy vừng lưng đau ê ẩm, khủy tay tê dại, khi dậy hoạt động thì giảm đau, lưỡi xanh rêu trắng, mạch Trầm Tế hoặc Tế sắc.
Phân tích
– Chứng đau lưng do phong hàn xâm nhập: Phần nhiều do thể trạng vốn hư yếu, phong hàn nhân cơ hội phạm vào Kinh Thái dương. Hàn chủ về ngưng trệ, kinh lạc bị vít nghẽn, khí huyết vận hành không thông, không thông thì đau cho nên thấy mảng lưng đau trệ, cổ gáy đau cứng, bả vai khó chịu. Yếu điểm biện chứng lâm sàng là : đau lưng do phong hàn xâm phạm, mảng lưng đau trệ kiêm chứng ố hàn mạch Phù Khẩn. Nếu vai lưng đau không xoay chuyển được đó là Thủ Thái dương kinh bị tà khí. Nếu lưng đau gáy cứng, đau như gãy, cổ như bị rút, đó là Túc Thái dương kinh không lưu thông. Điều trị chủ yếu phải khư phong tán hàn, thường dùng phương Khương hoạt thắng thấp thang gia giảm.
– Đau lưng do khí huyết ngưng trệ: Phần nhiều phát sinh ở người cao tuổi hoặc người ốm lâu, thể lực yếu, khí hư huyết thiếu, khí không đủ sức thúc đẩy huyết lưu thông, huyết dịch không thông, khí trệ huyết ngưng, kinh lạc không được nuôi dưỡng thì vùng lưng đau mỏi, như mục Chư thống sách Lâm chứng chỉ nam y án nói: “ốm lâu tà tất vào đường lạc, khí huyết không lưu hành” lại nói “Lạc hư thì gây đau”. Đặc điểm lâm sàng là : Sau khi ngủ dậy vùng lưng đau mỏi, về đêm đau càng tăng, sau khi hoạt động đờ đau, mạch Trầm sắc hoặc Trầm Tế. Điều trị chủ yếu phải ích khí dưỡng huyết kèm theo thuốc hoạt lạc, cho uống Quyên tý thang uống phối hợp với Tiểu Hoạt lạc đan hoặc phối hợp phép xoa bóp mà chữa.
Chứng đau lưng có nguyên nhân bên trong và bên ngoài, hư và thực khác nhau như mục vấn chứng sác. V học nhập môn từng mô tả tóm tắt chứng đau vai lưnt “Đau đột ngột là ngoại cảm, đau lâu ngày là hư tổn kiêm uất”. Điều trị trên lâm sàng: chọn dùng những vị thuốc dẫn kinh thích hợp như Phòng phong, Khương hoạt, hiệu quả càng tốt.
Trích dẫn y văn
Đau lưng, ở người mập có nhiều đờm, ở người cao tuổi phải người dìu đỡ mà vẫn đau là thuộc hư. Điều trị phải trừ thấp hóa đàm kiêm bổ Tỳ Thận. Sau khi no say mà đau lưng phải dìu đỡ, đó là Tỳ không vận hóa mà thấp nhiệt làm cho khổ sở, cần hạn chế đồ uống. Người gầy đau lưng phần nhiều do huyết Thiếu âm hư, cũng vì không cấm rượu và đồ ăn nồng hậu mà như thế, phải dưỡng huyết thanh hỏa, dùng Tứ vật, Tửu cầm, Liên, Đan bì. Đau lưng nên gia Khương hoạt, Phòng phong để dẫn Kinh, người mập kèm theo chút ít Phụ tử (Tạp bệnh quảng yếu – Kiên bối thống dẫn lời trong Y học lục yếu).