Mục lục
Tên khoa học:
Ligustrum lucidum Ait.
Tên khác: Nữ trinh thực, đông thanh tử, bạch lạp thụ tử.
Nguồn gốc:
Đây là quả nữ trinh chín khô, thuộc loài cây họ mộc tê (hoa quế). Sản xuất chủ yếu ở Triết Giang, Giang Tô, Phúc Kiến, Hồ Nam, Tứ Xuyên, Quảng Tây v.v…
Mô tả dược liệu:
Quả hình trứng hoặc hình bầu dục, có quả hơi cong, dài 0,7 – 1cm, đường kính khoảng 0,33cm. Vỏ ngoài màu đen gio, có vằn nhăn, hai đầu tròn tày, một đầu có vết của cuống quả. Cần tránh nhầm với cây xấu hổ (cỏ thẹn, mắc cỡ, trinh nữ) – [Mimosa pudica L., họ Trinh nữ (Mimosaceae)]. Loại này quả giáp dài 2cm, rộng 3mm, tụ lại hình ngôi sao, hạt gần hình trái xoan, dài 2mm, rộng 1,5mm.
Phân biệt tính chất, đặc điểm:
Nữ trinh tử có hình trứng, hình bầu dục hoặc hình quả cật, bề mặt mầu tím đen hoặc đen xám, nhăn nhúm không phẳng, phần gốc có ngấn cuống quả hoặc đài hoa khô quắt và mẩu cuống hoa. Thể nhẹ, vỏ ngoài mỏng, phần vỏ giữa tương đối xốp mềm, vỏ trong chất gỗ, màu be vàng, có hình thoi dọc, nếu tách ra, bên trong thường chỉ có 1 hạt, hình quả cật màu tím đen, có tinh dầu. Không có mùi, vị ngọt hơi đắng chát. Loại nào hạt to, mây, màu đen xám, chất rắn, đặc là loại tốt.
Tính vị, công hiệu:
Nữ trinh tử tính mát, vị ngọt, đắng, lợi về kinh gan, thận. Có công hiệu bổ can thận, săn lưng chắc gối, bổ máu, sáng mắt. Chủ trị các bệnh đau lưng mỏi gối, đầu váng tai ù, mắt hoa, râu tóc sớm bạc, đái ra máu, bí ỉa v.v…
Liều dùng:
10-15g.
Những cấm kỵ khi dùng thuốc:
Người nào tỳ vị hư hàn, ỉa chảy và người dương hư kiêng không dùng.
Bảo quản:
Để nơi khô ráo, phòng độc.
Một số cách dùng nữ trinh tử làm thuốc:
Trị âm hư nội nhiệt: nữ trinh tử 20g, địa cốt bì 15g, mẫu đơn bì 15g, sinh địa 20g. Sắc uống.
Bổ can thận: Nữ trinh tử 30g, đương quy 30g, ngưu tất 30g, kỷ tử 30g, sinh địa 30g, thục địa 30g, thiên môn 30g, mạch môn 30g, đậu đen 50g, hà thủ ô 100g, rượu 350 3.000ml. Cho các vị vào bình, đun sôi, tắt bếp và nút buộc kín miệng bình. Để ngâm 15 – 30 ngày; gạn lấy rượu để uống. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20 – 30 ml. Tác dụng: bổ can thận, làm đen tóc.
Nhị chí hoàn: nữ trinh tử 100g, hạn liên thảo 100g. Đồ chín và phơi; nếu làm được 9 lần (cửu chưng cửu sái) càng tốt. Sấy khô, tán bột, làm viên hoàn. Ngày uống 10 – 15g. Tác dụng: bổ thận, trị đau lưng, đầu váng mắt hoa.
Trị tăng huyết áp: nữ trinh tử 12g, hà thủ ô chế 12g, sinh địa 12g, huyền sâm 12g, sinh bạch thược 12g, hạn liên thảo 12g, sa uyển tật lê 12g, hy thiêm 12g, tang ký sinh 12g, ngưu tất 12g. Sắc uống.
Những phương thuốc bổ dưỡng thường dùng:
Nhị chí ích nguyên tửu (rượu nhị chí ích nguyên)
Nữ trinh tử 17g
Thục địa 13g
Rượu trắng 1000ml
Mạc hán liên 17g
Quả dâu 13g
Bốn vị thuốc trên rửa sạch ngâm rượu, một số ngày sau mang ra uống ngày 2 lần, mỗi lần 30ml.
Dùng cho người can thận bất túc, đau lưng mỏi gối, hoa mắt mất ngủ…
Nữ trinh tử tửu (rượu nữ trinh tử)
Nữ trinh tử 250g
Rượu trắng nhẹ 500ml
Rửa sạch thuốc ngâm vào rượu 3-4 tuần, uống ngày 1- 2 lần, mỗi lần 1 cốc nhỏ.
Dùng để chữa bệnh thận âm hư đau lưng, đau lưng nhức đùi, chân tay không có sức, nếu đứng lâu hoặc phải làm việc gì thì đau nặng thêm, khi nằm thì giảm nhẹ, thao thức buồn phiền, mất ngủ, mặt đỏ bừng bừng, chân tay và tim bị nhiệt, lưỡi đỏ, mạch sác.
Nữ trinh quyết minh tử thang (thang nữ trinh, hạt đậu ma)
Hạt nữ trinh 12 – 15g
Quả dâu 10g
Vừng đen 10g
Thảo quyết minh 10g
Trạch tả 9g
Sắc lên uống ngày 1 thang chia 2 bữa sớm, tối, uống lúc đói.
Dùng cho người can thận âm hư dẫn tới đầu váng mắt hoa, bí tiện, xơ cứng động mạch v.v…
Nhị tử đoàn ngư thang (thang nữ trinh, câu kỷ, ba ba)
Ba ba 1 con
Nữ trinh tử 30g
Câu kỷ tử 30g
Ba ba nhúng nước sôi, bỏ lòng ruột và đầu, chặt miếng, cho vào với nữ trinh tử và câu kỷ tử nấu cho nhừ. Uống thang ăn thịt, chia 2 – 3 lần.
Dùng cho người can thận âm hư dẩn tới di tinh, đau lưng, nhức đầu, hoa mắt, thân nhiệt thấp v.v…
Nữ trinh tử đới ngư trấp (thuốc nước nữ trinh tử, cá hố)
Đới ngư (cá hố) tươi 1 con
Nữ trinh tử 20g
Cá hố rửa sạch, mổ bỏ lòng ruột, đầu, mang, sắt khúc, bỏ vào lồng hấp, hấp chín. Lấy lớp mỡ ở bên trên, cho lẫn vào với nữ trinh tử, đổ nước vào hấp thêm 20 phút, lấy nước uống.
Dùng cho người viêm gan kéo dài, viêm gan mạn tính với tác dụng trị liệu bổ trợ.
Kỷ trinh thỏ can tiễn (Thuốc sắc câu kỷ tử, nữ trinh tử, gan thỏ)
Gan thỏ 1 bộ
Nữ trinh tử 9g
Câu kỷ tử 9g
Câu kỷ tử và nữ trinh tử sắc thang, lấy nước nấu gan thỏ, nấu chín cho gia vị. Ăn gan, uống thang.
Dùng cho người can -thận âm hư dẫn tới thị lực bị nhòe, đầu váng, mắt hoa v.v…
Nữ trinh tang thầm tiễn (thuốc sắc nữ trinh, quả dâu)
Nữ trinh tử 12g
Quả dâu 15g
Chế thủ ô 12g
Hạn liên thảo 10g
Sắc uống.
Dùng cho người can thận bất túc, râu tóc sớm bạc, mắt hoa đầu váng.
Thanh thử ích thận ẩm liệu (nước giải khát giải nhiệt bổ thận)
Nữ trinh tử 50g
Hoa cúc trắng 30g
Hạn liên thảo 50g
Câu kỷ tử 50g
Đường kính trắng 1000g
Các vị thuốc trên ngâm nước, sau đó đem sắc 2 lần, nước đầu lấy 1000 ml, nước 2 lấy 500 ml, trộn lẫn, cho đường cát và dầu thơm thực phẩm 5 ml, đựng vào chai để tủ lạnh. Mỗi lần lấy 20 ml thuốc pha với một cốc nước sôi để nguội uống.
Nước giải khát này để giải nhiệt, tăng lực cường thận cho người trung niên và người già, là thuốc quý để thanh tâm bổ thận, đề phòng cảm nắng.