HOÀNG LIÊN GAI
Tên khoa học của cây hoàng liên gai: Berberis wallichiana DC., họ hoàng liên gai Berberidaceae
Tên thường gọi là hoàng liên gai, hoàng mù, hoàng mộc
Đặc điểm thực vật
Cây mọc thành bụi cao 2 – 3 m. Trên cây có những cành vươn dài, vỏ cây màu vàng xám nhạt. Mỗi đốt dưới chùm lá có gai 3 nhánh dài 1 – 1,5 cm. Lá mọc thành chùm 3 – 5 lá, có khi có tới 8 lá ở một đốt, cuống lá ngắn 0,5 – 1 cm, phiến lá nguyên, hình mác hẹp có răng cưa to cứng, dài 4 – 7 cm, rộng 1 – 1,5 cm, mặt trên màu xanh lục nhạt, mặt dưới màu vàng xám. Hoa : hoa màu vàng, hoa nhiều 10 – 30 cái mọc ở giữa các túm lá. Hoa nhỏ, cuống dài 1 – 1,3cm, màu vàng nhạt, mẫu 3. Lá đài 6 hình trứng ngược, xếp thành 2 vòng, những vòng trong lớn hơn vòng ngoài. Cánh hoa 6, nhỏ hơn đài, hình trứng thuôn, đỉnh lõm, gốc có 2 tuyến nhầy. Nhị 6, nhị ngắn hơn cánh hoa, bao phấn hình trứng. Bầu hình trụ tròn, hơi phồng ở giữa, chứa 1 – 2 noãn. Quả loại quả mọng, hình trái xoan, dài khoảng 1 cm, đường kính 3 – 4 mm, đầu nhụy tồn tại rõ,khi chín có màu tím đen, có phấn 1 hạt, trong chứa 3 – 4 hạt đen.
Mùa hoa vào tháng 5 – 7
Mùa quả tháng 10 đến tháng 2 năm sau.
Mùa quả ở Sapa tháng 4 – 5
Phân bố
Mọc ở rừng kín thường xanh mưa mùa ẩm, rừng núi đá, độ cao khoảng 1.600 m. Cây chịu bóng hoặc có thể hơi ưa sáng. Mọc nơi có khí hậu mát quanh năm ở vùng núi cao. Mọc lẫn ới những loại cây gỗ và cây bụi khác.
Cây mọc hoang ở vùng núi cao tỉnh Lào Cai, nhiều ở Sapa
Trên thế giới thường là ở Trung Quốc, các tỉnh Vân Nam, Hồ Bắc, Tứ Xuyên, Qúy Châu
Bộ phận dùng, trồng hái và chế biến
Dùng thân cây và rễ cây (Caulis et Radix Berberis wallichianae).
Thân và rễ đào về cắt ngắn, thái mỏng hay phơi sấy khô mà dùng. Không phải chế biến gì khác.
Có thể trồng cây này bằng hạt, cây mọc rất dễ dàng quanh thị trấn Sapa, cây mọc tốt và phát triển tốt ở vùng núi cao (1500 – 2000 m) khí hậu mát, sau 2 – 3 năm có thể thu hoạch.
Cho tới nay chưa ai chú ý phát triển trồng. Chỉ dựa vào nguồn mọc hoang. Cần đặt vấn đề trồng để bảo đảm nguồn lợi lâu dài.
Thành phần hóa học
Thân rễ hoàng liên gai đều có berberin (3-4% )
Công dụng và liều dùng
Là nguồn nguyên liệu chiết xuất berberin.
+ Thường dùng chữa ỉa chảy, lỵ trực khuẩn, viêm ruột, vàng da, hạ sốt, sốt rét, kém tiêu hóa.
+ Liều dùng: ngày dùng 4-6 g dạng thuốc sắc, thuốc bột hay viên. Hoặc dùng berberin chlorid dạng viên nén 0,01g, ngày 6-10 viên, chữa lỵ trực khuẩn, hội chứng lỵ, viêm ruột, tiêu chảy, viêm ống mật.
+ Dung dịch 0,5-1% berberin chlorid dùng chữa đau mắt.
Hoàng liên gai ngâm rượu uống chữa những triệu chứng của huyết áp cao như hoa mắt, nhức đầu, chóng mặt, đau ngang lưng. Rượu hoàng liên gai ngậm chữa đau răng.
Chữa đi lỵ: Hoàng liên gai 4g, nước 150ml, sắc uống trong ngày. Có thể thêm ít đường.
Chữa đau răng: Hoàng liên gai 10g, rượu trắng 100ml. Ngâm trong 7-10 ngày. Chấm vào nơi răng đau.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bộ môn dược liệu (2011), “Bài giảng dược liệu”, tập I. Trường đại học Dược Hà Nội
Bộ môn dược liệu (1998), “Bài giảng dược liệu”, tập II. Trường đại học Dược Hà Nội.
Đỗ Tất Lợi (2004), “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”, Nhà xuất bản Y học.
Viện dược liệu (2004), “Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam”, tập I, Nhà xuất bản khoa hoc kỹ thuật.
Viện Dược liệu (2004), “Cây thuốc và động vật làm thuốc Việt Nam”, tập II, Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật.