Về nguyên lý, dưới sự hoạt động của vỏ não, cơ thể chúng ta thường xuyên tự sản sinh ra chất morphin (gọi là morphin nội sinh) với một lượng nhất định để điều tiết sự cân bằng của các cơ quan trong cơ thể. Về góc độ y học thì nghiện ma túy tức là đã đưa một lượng morphin vào trong cơ thể, thường lượng morphin này lớn hơn nhiều lần so với morphin nội sinh, làm tê liệt chức năng tự sản sinh morphin của cơ thể. Sự lệ thuộc nhiều hay ít của cơ thể vào lượng morphin lại phụ thuộc vào thời gian nghiện ma túy ngắn hay dài, bệnh nhân nghiện nặng hay nhẹ. Nhưng dù nặng hay nhẹ thì ngoài việc ma túy gây ra các rối loạn ở nhiều cơ quan thì tổn thương về tâm thần vẫn là điều đáng kể nhất. Kết quả nghiên cứu về mặt tâm thần cho thấy, các loại thuốc được gọi là chữa bệnh ma túy hiện nay thực chất chỉ có tác dụng hỗ trợ cắt cơn nghiện ma túy. Thực tế, nếu không dùng thuốc cai nghiện ma túy thì sau 7-10 ngày hội chứng cai cũng sẽ tự mất, người nghiện không còn cảm giác thèm nhớ ma túy mãnh liệt như khi chưa cai. Điều này đã được minh chứng khi phạm nhân nghiện ma túy, sau khi vào trại giam được quản lý và giám sát chặt chẽ, họ nhanh chóng vượt qua hội chứng cai mà không cần sự can thiệp của bất kỳ một loại thuốc gì. Vì thế mà ở những nước có nền y học tiên tiến và ngay như ở nước ta bây giờ, người ta đều coi quá trình phục hồi chức năng tâm thần là yếu tố quan trọng và quyết định sự thành bại trong cai nghiện ma túy. Tuy nhiên, trong điều kiện nhất định, nhất là điều kiện kinh tế của chúng ta hiện nay, việc áp dụng các biện pháp y tế, các loại thuốc hỗ trợ cắt cơn nghiện giúp bệnh nhân đỡ cảm thấy sợ hãi khi phải vật lộn với các triệu chứng của hội chứng cai như mất ngủ, dị cảm (cảm giác dòi bò trong xương)… Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi chỉ giới thiệu một số phương pháp cai nghiện ma túy và các loại thuốc hỗ trợ cai nghiện được lưu hành hợp pháp ở nước ta hiện nay.
Cai nghiện ma túy bằng các thuốc hướng thần
Đây là một phương pháp đã được Bộ Y tế cho phép áp dụng tại các cơ sở cai nghiện trong toàn quốc. Việc sử dụng thuốc hướng thần để cai nghiện hiện nay vẫn được áp dụng nhiều hơn và phạm vi rộng hơn bởi ưu điểm giá thành rẻ (từ 50-70 ngàn đồng cho một liệu trình điều trị 10 ngày), có thể điều trị lâu dài tại cộng đồng, ở các cơ sở y tế…
Đối với người nghiện thuốc phiện, cần dùng thuốc methadon, nalocphim, naloxon, naicin để cai. Với người nghiện cocain, cần sa thì dùng mathadol, naltrexon phối hợp với sinh tố và các khoáng chất như calci, magie.
Nói chung phương pháp này thông dụng, rẻ tiền nhưng lại rất dễ gây nghiện thuốc hướng thần, hoặc gây ra một số phản ứng phụ. Vì vậy, người điều trị cai nghiện bằng phương pháp này nhất thiết phải được cơ quan y tế theo dõi và giám sát chặt chẽ để xử lý kịp thời những tai biến có thể xảy ra.
Cai nghiện bằng thuốc y học cổ truyền
Các bài thuốc, vị thuốc y học cổ truyền phương Đông dùng trong cai nghiện các chất ma túy hiện nay rất phong phú: Gừng, thăng ma, sài hồ, sa sâm, tần giao, ngưu tất, kim anh, sa nhân, hoàng kỳ, bạch tật lê, tục đoạn, đào hoa, đỗ trọng, anh túc xác, xuyên bối mẫu, củ bình vôi, táo nhân, mạch môn, lạc tiên… Các loại dược liệu này được bào chế dưới dạng viên hoặc sirô để uống. Hiện nay chỉ duy nhất thuốc Hufusa là được Bộ Y tế cấp phép sản xuất lưu hành toàn quốc. Các loại chế phẩm khác đang còn ở trong giai đoạn nghiên cứu, thẩm định.
Do việc bào chế hoặc do giá dược liệu cao nên giá thành một liệu trình điều trị bằng thuốc y học cổ truyền cao hơn nhiều lần so với điều trị cai nghiện bằng thuốc hướng thần (trung bình 200-250 ngàn đồng cho một liệu trình điều trị 10 ngày).
Ngoài việc điều trị cai nghiện bằng thuốc, cũng dựa trên y lý phương Đông, người ta còn áp dụng các liệu pháp khác như cai khô, vật lý trị liệu, tẩy rửa…
Điều trị cai nghiện bằng châm cứu
Kết hợp lý luận Đông y với các kỹ thuật châm cứu mới, y học đang nghiên cứu khả năng kích thích sự tự điều chỉnh chức năng của các tạng phủ trong cơ thể con người thông qua việc châm cứu.
Hiện nay Viện Châm cứu đang nghiên cứu sự biến đổi các chỉ số huyết học, sinh hoá, đặc biệt là thành phần endorphin trong máu của bệnh nhân nghiện ma túy dưới tác dụng của điện châm.
Ở đây chúng tôi xin nói thêm về trạng thái thèm ma túy trường diễn của những người nghiện ma túy để bạn đọc hiểu thêm về tác dụng hữu hạn của các loại thuốc cai nghiện ma túy. Thường thì sau khi thôi dùng chất ma túy, trạng thái lệ thuộc về mặt cơ thể xuất hiện (hội chứng cai) và nhanh chóng mất đi, nhưng trạng thái lệ thuộc về mặt tâm thần vẫn tồn tại dai dẳng. Sự thèm nhớ ma túy như một phản xạ có điều kiện, được củng cố hàng ngày trên cơ sở những biến đổi sinh học sâu sắc ở não, làm cho cơn “thèm nhớ” luôn thúc giục họ quay trở về với ma túy. Chẳng thế mà nhiều đối tượng đi cải tạo gần chục năm, quay về vẫn bị ma túy ràng buộc. Vì thế trong công tác cai nghiện ma túy cần hiểu rõ cơ chế của sự đói ma túy trường diễn để có giải pháp hợp lý, đặc biệt là về mặt xã hội. Nếu không hiểu rõ điều này thì các phương pháp, các loại thuốc hỗ trợ cai nghiện ma túy không còn ý nghĩa.
Như vậy, ngoài các biện pháp cai nghiện ma túy như trên vừa đề cập, một biện pháp vô cùng quan trọng nữa là tấm lòng của gia đình và “vòng tay” của cộng đồng…