Khái niệm
Phì bạng là chỉ thể trạng mập mạp vượt hơn người bình thường, thường kiêm các chứng trạng đầu choáng, yếu sức, biếng nói, lười cử động và đoản hơi…
Sách Nội kinh có ghi “Phì quý nhân”; sách Kim quỹ yếu lược có ghi “Cơ phu thịnh”. Còn như sách Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc – Quyển 16 thì ghi là “Hoàng bạn” là chỉ “Trùng với thực tích gây nên”, lấy đặc điểm bệnh biến có đặc trưng là mặt vàng bệu sưng to, so với loại béo mập khác nhau rất xa.
Nếu thể trạng hình thái mập mạp, sắc mặt tươi nhuận, tinh thần sung mãn, lưỡi và mạch bình thường, kiểm tra không có tật bệnh nào khác thì không thuộc phạm vi chứng Phì bạn.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
- Phì bạng do đởm thấp nung nấu ở trong: Có chứng thể trạng béo mập lượng ăn khá nhiều, lại còn thích ăn các thức ngon ngọt béo bổ, ngực đầy, bụng khó chịu, bình thường vốn nhiều đờm, chân tay nặng nề mỏi mệt sợ nóng, thể lưỡi bệu, rêu lưỡi dầy nhớt, mạch Huyền Hoạt có lực.
- Phì bạng do khí hư: Có chứng thể trạng to lớn, thiểu khí, biếng nói, động làm thì tự ra mồ hôi, sợ lạnh mặt phù nhẹ, ăn uống kém, mỏi mệt thích nằm, lưỡi nhợt rêu trắng, mạch Tế Nhược.- Chứng Phì bạng do đờm thấp nung nấu ở trong với chứng Phì bạng do khí hư: Phì bạng do đờm thấp nung nâu ở trong phần nhiều do ăn uống không điều hòa hoặc ăn uống quá nhiều kéo dài, hoặc thích ăn một món cao lương nồng hậu nào đó và các thức ngon ngọt béo bổ, Tỳ vận chuyển không được mạnh sẽ trợ thấp sinh đờm, đờm và thấp lưu trú ở cơ thể hình thành béo mập. Thể bệnh này có liên quan nhất định đến nhân tố tiên thiên. Phì bạng do khí hư phần nhiều do mệt nhọc hại khí, hoặc ăn uống không điều độ thì khí bị tổn hại, tức như sách Tạp bệnh nguyên lưu tê chúc có nói: “Cốc khi thắng nguyên khí thì người ta béo mập mà không thọ. Chỉ thấy thể trạng béo mập mà thực ra là nguyên khí đã hư”. Loại trên thuộc thực chứng loại sau thuộc hư chứng. Yếu điểm biện chứng Phì bạng do đơm thấp nung nấu ở trong, triệu chứng chủ yếu là ngực bụng bĩ đầy, chân tay nặng nề mệt mỏi, nhiều đờm, lưỡi bệu, rêu lưỡi nhớt. Phì bạng do khí hư có chứng trạng chủ yếu là đoản hơi, mỏi mệt, Ô phong, tự ra mồ hôi. Phân biệt hai chứng này không mấy khó khăn. Điều trị chứng Phì bạng do đờm thấp nung nấu ở trong nên khử đàm hóa thấp, chọn dùng phương Ôn đởm thang hoặc Bình Vị tán linh hoạt gia Sơn tra, Trà thụ căn, Lai bặc tử, Lục nhất tán… và cần phải không chế ăn uống các thức cao lương béo ngọt. Phì bạng do khí hư điều trị nên bổ khí kiện Tỳ, chọn dùng phương Hương sa lục quân tử thang, đồng thời nên tăng cường rèn luyện thể lực, nâng cao thể chất.
Chứng Phì bạng trong các tài liệu y học cổ ghi chép rất ít, gần đây tình trạng sinh hoạt được nâng cao, hiệu suất phát bệnh có xu thế tăng mạnh dẫn đến nhiều tật bệnh khác nên dần dà được mọi người coi trọng. Nguyên nhân hình thành béo mập rất phức tạp, có liên quan đến nhiều nhân tố như thể chất, lứa tuổi, tập quán ăn uống, lao động nghỉ ngơi, tình chí và di truyền. Lâm sàng biện chứng tuy có khác nhau về hư và thực nhưng phần nhiều thường là hư thực tương kiêm như đờm thâp thịnh lâu ngày tất kèm theo chứng hậu khí hư; khí hư lại thường dẫn đến Tỳ không vận chuyển mạnh mà sinh đơm thấp. về điều trị, ngoài việc xét chứng để bàn cách chữa còn phải điều tiết ăn uống, tham gia tích cực rèn luyện thể lực trong lao động, lựa chọn biện pháp điều trị tổng hợp mới thu được hiệu quả vừa ý.
Trích dẫn y văn
Những người giàu sang sung sướng thì xương yếu mà cơ bắp thịnh (Kim quỹ yếu lược – Huyết tý hư lao mạch chứng tính trị) .
Người béo mập mà dần dà gầy đi kiêm chứng đờm nhiều khái thấu, ruột sôi òng ọc phần nhiều là Ẩm chứng (Trung y lâm chứng bị yếu).