XẠ CAN (cây rẻ quạt)
Tên khoa học: Belamcanda sinensis (L) D.C; Họ lay ơn (Iridaceae)
Bộ phận dùng: Thân rễ (vẫn gọi là củ). Rễ cong queo có đốt, ngắn, to, khô, sạch rễ con, sắc vàng nhạt hoặc vàng nâu; ruột trắng, thơm, rắn. Thứ vụn nát, mốc, thâm đen, xốp, mọt là xấu.
Thành phần hóa học: Có belamcandin, teetoridin, iridin v.v… đều có tính chất glucosid.
Tính vị – qui kinh: Vị đắng, tính hàn. Vào hai kinh can và phế.
Tác dụng: Thanh hỏa, giải độc, tán huyết, tiêu đàm.
Công dụng: Trị viêm yết hầu, ho, đàm tắc, trị sốt rét.
Liều dùng: Ngày dùng 3 – 6g.
Kiêng kỵ: Tỳ vị hư hàn không nên dùng.
Cách bào chế:
Theo Trung y:
Hái lấy củ, ngâm nước vo gạo một đêm, vớt ra; nấu với lá tre độ 3 giờ, phơi khô dùng.
Theo kinh nghiệm Việt Nam:
Dùng tươi: rửa sạch, giã với ít muối để ngậm (trị đau cổ).
Dùng khô: mài thành bột trong nắp siêu, uống với nước tiểu trẻ em khỏe mạnh dưới 3 tuổi.
Rửa sạch, ủ mềm đều, bào mỏng phơi khô.
Bảo quản: Cho vào
thùng kín, tránh ẩm mọt mốc, để nơi cao ráo.