Đại cương về bệnh thương hàn:
Thương hàn là một bệnh truyền nhiễm gây dịch lây qua đường tiêu hoá do vi khuẩn thương hàn và phó thương hàn gây nên. Vi khuẩn đột nhập qua đường tiêu hoá tới lách, vi khuẩn nhân lên rồi máu và gây ra bệnh cảnh nhiễm trùng nhiễm độc .
Trực khuẩn thương hàn (Salmonella typhi) Gram âm, có 107 type kháng nguyên và 3 phó thương hàn là S.enteritidis (Para A), S.schottmulleri(ParaB), S.hirsch- feldii (Para C). Tỷ lệ mắc bệnh do thương hàn và phó thương hàn là 10:1. Vi khuẩn có sức đề kháng cao. Nó có thể sống hàng tháng ở ngoài môi trường. Ớ nhiệt độ 55 độ c nó bị chết sau 30 phút, cồn và các thuốc sát khuẩn diệt vi khuẩn trong vòng 3-5 phút. Vi khuẩn đã kháng với nhiều kháng sinh cổ điển như Chlorocid, Bactrim, Ampicillin… nhưng vẫn còn nhạy với Quinolone và Cephalosporine thế hệ 3.
Bệnh phổ biến ở những nơi kém vệ sinh. Hàng năm trên thế giới có khoảng 17 triệu trường hợp mắc với khoảng 600.000 người chết do thương hàn. Việt Nam có khoảng 10.000 – 20.000 trường hợp mắc hàng năm. Mỗi năm có hàng chục trường hợp tử vong.Bệnh tản phát ở nhiều tỉnh hay gặp các vụ dịch nhỏ ở đồng bằng sông cửu Long, ven biển miền Trung, một số tỉnh đồng bằng Bắc bộ và cả ở miền núi phía Bắc.
Người bệnh và nhất là người lành mang trùng là ổ chứa chính của bệnh thương hàn. Vi khuẩn thương hàn thường sống trong túi mật và được đào thải qua phân trong thời gian dài. Ổ chứa phó thương hàn đôi khi gặp ở vật nuôi trong nhà.
Người bị mắc bệnh do dùng thức ăn hoặc uống nước bị nhiễm trực khuẩn thương hàn và phó thương hàn.Những phương thức lây truyền phổ biến là:
- Uống nước chưa đun sôi bị nhiễm mầm bệnh (như uống nước lã, nước đá.)
- Ăn phải thức ăn bị nhiễm vi khuẩn nhất là ăn trai, sò, ốc, hến … bị nhiễm vi khuẩn từ nguồn nước bị nhiễm bẩn mà chưa được nấu chín.
- Rau quả : Ăn sống rau quả được bón bằng phân tươi.
- Sữa và các chế phẩm từ sữa bị nhiễm vi khuẩn thương hàn khi chế biến.
- Ruồi gây nhiễm bẩn thực phẩm và trong môi trường thực phẩm đó vi khuẩn nhân lên đủ liều gây bệnh.
Vi khuẩn có trong phân người bệnh từ tuần thứ nhất đến hết thời kỳ lại sức(Khoảng 1-3 tuần). Khoảng 10% bệnh nhân không được điều trị sẽ thải vi khuẩn qua phân trong vòng 3 tháng và khoảng 2-5% số bệnh nhân trở thành người mang trùng mãn tính.
Bệnh cảnh lâm sàng thường có sốt tăng dần, rối loạn tiêu hoá, bụng chướng có dấu hiệu ùng ục hố chậu phải, phát ban dạng sởi ở vùng quanh thắt lưng. Độc tố thương hàn tác động vào các mảng bạch huyết ở họng và ruột gây ra loét họng, loét ruột gây chảy máu ruột. Độc tố cũng gây nhiễm độc cơ tim.gây viêm cơ tim, trụy tim mạch. Nhiễm độc tố vào não thất 3 gây mạch nhiệt phân ly, não viêm thương hàn.
Trường hợp nhẹ giống như viêm dạ dày ruột gây ỉa chảy thường.
Chẩn đoán xác định khi cấy máu có mọc vi khuẩn thương hàn. Các xét nghiệm bổ sung giúp cho chẩn đoán là phản ứng Widal hoặc sử dụng kháng thể đơn dòng phát hiện kháng nguyên H trong máu bệnh nhân.
Xem thêm bệnh thương hàn
Phác đồ điều trị bệnh Thương hàn
Bệnh Thương Hàn Và Phó Thương Hàn – chẩn đoán và điều trị
Vacxin thương hàn
Vacxin thương hàn tiêm
- Tên chung: Vacxin thương hàn tiêm
- Tên thương mại: Typhim Vi
- Nơi sản xuất: Pasteur Merieux Connaught – Pháp
- Thời gian bảo vệ: ít nhất 3 năm
- Tác dụng phụ:
Sau khi tiêm khoảng 24 giờ có thể đau nhẹ tại chỗ tiêm (có khoảng 10% các trường hợp tiêm Vacxin)
Phản ứng viêm hoặc nổi cục cứng ít gặp hơn.
1% – 5% số trường tiêm Vacxin có biểu hiện sốt nhẹ.
- Chống chỉ định:
Hoãn tiêm Vacxin cho những người đang bị sốt hoặc nhiễm khuẩn nặng. Nếu nghi ngờ có thể hỏi ý kiến bác sỹ
Không tiêm cho những người bị mẫn cảm với thành phần của Vacxin
Phụ nữ có thai: việc tiêm Vacxin cần được cân nhắc khi có nguy cơ xảy ra dịch, nên tham khảo ý kiến bác sỹ.
- Lịch tiêm:
Vacxin typhim Vi dùng để phòng bệnh thương hàn cho người lớn và trẻ > 5 tuổi. Đặc biệt là những người đi du lịch tới hoặc sống trong vùng có bệnh lưu hành, người di cư, quân nhân, nhân viên y tế. Không có khuyến cáo tiêm cho trẻ dưới 2 tuổi. Trẻ từ 2 – 5 tuổi: hỏi ý kiến bác sỹ trước khi tiêm
Tiêm 1 liều 0,5ml dưới da hoặc bắp thịt
Mũi thứ 2: trong vòng ít nhất 3 năm không cần tiêm mũi thứ 2
Vacxin thương hàn uống Zerotyph cap
- Tên chung: Vacxin thương hàn uống
- Tên thương mại:Zerotyph cap
- Nơi sản xuất: Boryung Biopharma Co.Ltd. – Hàn Quốc
- Thời gian bảo vệ:ít nhất 3 năm
- Tác dụng phụ : Rối loạn nhẹ đường ruột
- Chống chỉ định:
Suy giảm miễn dịch bẩm sinh hoặc mắc phải
Đang điều trị thuốc ức chế miễn dịch và kháng sinh
Sốt cấp tính
Nhiễm khuẩn đường ruột cấp tính
Trẻ dưới 3 tháng tuổi
Phụ nữ có thai: hiện nay chưa xác định được tính an toàn của Vacxin ở phụ nữ có thai
- Lịch uống:
Vacxin Zerotyph cap dùng để phòng ngừa bệnh thương hàn, có thể phòng được paratyphi B
Uống 1 viên vào các ngày thứ 1, 3, 5, uống 1 giờ trước bữa ăn với nước lạnh hoặc nước ấm.
Nếu đi du lịch từ vùng không có dịch đến vùng lưu hành dịch thì phải uống 1 liều Vacxin nếu liều uống cuối cùng trước đó > 1 năm.
Chú ý đặc biệt: 1 số loại kháng sinh và sulfonamides có tác dụng chống lại Salmonella, không dùng cùng lúc với Zerotyph. Các thuốc tiêm khác, kể cả Vacxin sống thì có thể sử dụng đồng thời.