THANH CAO-Artemiasia annua

Tên khoa học: Artemiasia annua L. Họ Cúc – Asterceae.

Cây thảo sống hàng năm, cao 1,2 – 1,5m. Lá xẻ lông chim 2 lần thành dải hẹp phủ lông mềm, có mùi thơm. Cụm hoa hình cầu, hợp thành một chùm kép. Trong một cụm hoa có khoảng 25 – 35 hoa, xung quanh là hoa cái, ở giữa là hoa lưỡng tính. Hạt hình trứng rất nhỏ, có rãnh dọc. 1g hạt có từ 20000 – 22000 hạt.

Thanh cao mọc hoang ở Trung Quốc, Liên Xô, Mông Cổ, Ấn Độ, Nhật, Bắc Mỹ và một số nước Đông Nam Á. Năm 1982 thanh cao mới chính thức được phát hiện mọc hoang ở các tỉnh phía Bắc Việt Nam và sau đó được trồng ở hầu hết các tỉnh để chiết xuất artemisinin.

Trồng bằng hạt.

Thời vụ gieo hạt ở các tỉnh phía Bắc là vào đầu mùa xuân, ở các tỉnh phía Nam là vào tháng 5 – 6. Có thể gieo thẳng lên luống sau đó tỉa bớt cây con, hoặc gieo hạt, khi cây cao từ 15 – 25 cm thì tỉa cây con ra trồng đại trà. Cách trồng từ cây con cho năng suất cao hơn.

Thời gian thu hoạch từ 5 – 6 tháng từ khi bắt đầu trồng cây con (nếu tính từ thời gian gieo hạt là 7 tháng). Thu hái khi cây bắt đầu ra nụ là thời điểm cho tỷ lệ hoạt chất cao nhất. Ở các tỉnh phía Nam thời gian sinh trưởng của cây ngắn hơn. Chặt cả cây, phơi nắng rồi rũ lấy lá khô, hoặc dùng máy tuốt lấy lá sau đó phơi nắng. Thu hoạch vào những ngày nắng ráo. Có thể thu hái lá nhiều lần: Lần 1 khi tầng lá gốc đã già, xuất hiện những lá vàng. Cắt lá phần gốc, sau đó bón phân tiếp. Sau 15 ngày lại thu hoạch tiếp cho đến khi cây có nụ hoa thì chặt cả cây để lấy lá.

Năng suất lá khô trên 1 sào có thể đạt 150 – 180 kg.

Lá đã phơi khô hoặc sấy khô- Folium Artemisiae annuae.

* Đặc điểm vi học của bột lá:

– Lông che chở có 2 dạng: Dạng hình chữ T, đầu đơn bào, hình thoi, chân đa bào. Dạng khác cũng đa bào, tế bào ở đầu thuôn nhỏ.

– Lông tiết đầu đa bào, chân đa bào.

1. Trong lá có chứa 0,4-0,6% tinh dầu (trên lá khô hàm ẩm 12-12,5%). Bằng sắc ký khi kết hợp với khối phổ (GC/MS) đã xác định được 35 cấu tử, trong đó các hợp chất hydrocarbon sesquiterpenic như – cubeben,  – caryophylen,  – farnesen, cadinen,  – cubeben chiếm vào khoảng 14,75%. Ngoài ra còn có các thành phần monoterpenic như cineol (4,08%) và camphor (23,75%).

2. Thành phần có tác dụng sinh học quan trọng trong lá thanh cao là 1 sesquiterpenlacton có tên là artemisinin, là chất kết tinh, không có trong tinh dầu, được chiết xuất bằng dung môi hưu cơ. Hàm lượng artemisinin trong các bộ phận của cây ở các giai đoạn phát triển như sau (bảng 7.1):

Bảng 7.1: Hàm lượng artemisinin trong các bộ phận của cây Thanh cao ở các giai đoạn phát triển khác nhau:

Như vây, trong cây thanh cao, lá có chứa nhiều hoạt chất nhất và thu hoạch vào thời điểm cây bắt đầu ra nụ là tối ưu. Yêu cầu trong kỹ thuật lá thanh cao có chứa tỷ lệ hoạt chất 0,7 – 1,4%, độ ẩm 12 – 12,5%, tỷ lệ tạp chất dưới 4%.

– Định tính artemisinin trong dược liệu: Bằng SKLM, chiết artemisinin bằng ether dầu hoả, bốc hơi dung môi. Hoà tan cắn trong choloroform. Dung dịch này dùng để chấm sắc ký.

+ Dung môi khai triển: toluen – ethylacetat (95:5).

+ Thuốc thử hiện màu: paradimethyl aminobenzaldehyd (0,25g PAB trong 50 ml acid acetic).

Dược liệu phải có vết có cùng hệ số Rf và cùng màu với artemisinin chuẩn

– Định lượng artemisinin trong dược liệu:

Trong dung dịch kiềm (NaOH 0,05N) artemisinin sẽ chuyển hoá thành sản phẩm có độ hấp thụ cực đại ở vùng tử ngoại. Vì vậy có thể dùng phương pháp phổ tử ngoại để định lượng.

Chiết xuất artemisinin bằng ether dầu hoả, cất thu hồi dung môi. Hoà tan cắn trong cồn và thêm lượng cần thiết dung dịch NaOH 0,05N. Để ở nhiệt độ 500C trong 30 phút. Sau đó đo độ hấp thụ ở bước sóng 292 nm.

Phương pháp này thường cho sai số thừa, vì có những thành phần không phải là artemisinin cũng hấp thụ trong vùng tử ngoại. Vì vậy phải áp dụng phương pháp phổ tử ngoại kết hợp với SKLM: Dịch chiết cô đặc sau khi chiết xuất bằng ether dầu hoả được tách trên bản mỏng. Cạo vùng silicagel có chứa artemisinin trên bản mỏng. Làm phản ứng với dung dịch kiềm và đo độ hấp thụ ở bước sóng 292nm.

Chiết bằng n-hexan hoặc xăng công nghiệp. Bốc hơi dung môi, cắn còn lại được kết tinh và loại tạp. Sấy khô ở nhiệt độ  600C, sẽ thu được artemisinin tinh thể hình kim, có độ nóng chảy 156 – 1570C, D17 = + 660 3’.