Sụt cân không chủ đích một cách đáng kể ở một cơ thể khoẻ mạnh trước đó thường là điềm báo hiệu của một bệnh hệ thống tiềm ẩn. Hỏi bệnh sử thường quy nên luôn luôn bao gồm những câu hỏi về thay đổi cân nặng. Cân nặng thay đổi thất thường qua nhiều ngày gợi ý tình trạng mất hoặc thừa dịch, trong khi đó những thay đổi lâu dài thường liên quan đến mất khối lượng mô. Giảm 5% khối lượng cơ thể trong 612 tháng cần thiết phải đánh giá sâu hơn. Sụt cân từ từ là tình trạng sinh lý ở người trên 80 tuổi, nhưng nhóm dân số này cũng có nguy cơ cao các bệnh lý ác tính hoặc bệnh nghiêm trọng khác.
NGUYÊN NHÂN
Các nguyên nhân chính gây giảm cân không chủ đích được chia thành 4 nhóm: (1) u ác tính, (2) viêm mạn tính hoặc các bệnh nhiễm trùng, (3) rối loạn chuyển hoá, hoặc (4) rối loạn tâm thần (Bảng 36-1). Ở người già, nguyên nhân gây sụt cân thường gặp nhất là suy nhược, ung thư, bệnh đường ruột lành tính. Ung thư phổi và đường tiêu hoá là những bệnh lý ác tính thường gặp nhất ở bệnh nhân có biểu hiện sụt cân. Ở người trẻ, nên xem xét đái tháo đường, cường giáp, chứng chán ăn tâm thần, và nhiễm trùng, đặc biệt là HIV.
BẢNG 36-1 CÁC NGUYÊN NHÂN GÂY SỤT CÂN
Ung thư
Nguyên nhân nội tiết hoặc chuyển hoá
Cường giáp
Đái tháo đường
U tế bào ưa crom
Suy thượng thận
Bệnh tiêu hoá
Kém hấp thu
Tắc nghẽn
Loét tiêu hoá
Bệnh viêm ruột
Viêm tuỵ
Thiếu máu ác tính
Bệnh tim mạch
Thiếu máu mạn tính
Suy tim sung huyết mạn
Bệnh hệ hô hấp
Khí phế thũng
Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
Suy thận
Bệnh thấp khớp
Nhiễm trùng
HIV
Lao
Nhiễm ký sinh trùng
Viêm nội tâm mạc nhiễm trùng bán cấp
Thuốc
Thuốc an thần
Kháng sinh
Thuốc kháng viêm không steroid
Thuốc ức chế tái bắt giữ serotonin
Metformin
Levodopa
Thuốc ức chế men chuyển
Các thuốc khác
Bệnh ở răng và miệng
Sâu răng
Rối loạn vị giác
Các yếu tố liên quan lão hoá
Các thay đổi sinh lý
Giảm vị giác, khứu giác
Khiếm khuyết chức năng
Các nguyên nhân thần kinh
Đột quỵ
Bệnh Parkinson
Bệnh thần kinh cơ
Sa sút trí tuệ
Các nguyên nhân xã hội
Sống một mình
Thiếu điều kiện kinh tế
Nguyên nhân tâm thần & hành vi
Trầm cảm
Lo âu
Mất người thân
Nghiện rượu
Rối loạn ăn uống
Tăng hoạt động, tập luyện
Vô căn
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG
Trước khi thực hiện những đánh giá mở rộng, điều quan trọng là xác nhận có sụt cân (lên đến 50% Bệnh nhân khẳng định sụt cân không giải thích được). Nếu không có bằng chứng, sự thay đổi kích thước dây nịt hoặc độ vừa vặn của quần áo có thể giúp xác định sự sụt cân.
Bệnh sử nên bao gồm các câu hỏi về sốt, đau, khó thở hoặc ho, đánh trống ngực, và các bằng chứng của bệnh thần kinh. Hỏi bệnh sử có các triệu chứng đường tiêu hoá, gồm khó ăn, loạn vị giác, khó nuốt, chán ăn, buồn nôn, và thay đổi thói quen đi cầu. Hỏi lại tiền sử đi du lịch, hút thuốc lá, uống rượu, và sử dụng thuốc, và hỏi về các bệnh lý hoặc phẫu thuật trước đó cũng như các bệnh lý của các thành viên trong gia đó. Đánh giá các yếu tố nguy cơ nhiễm HIV. Xem xét các dấu hiệu của trầm cảm, bằng chứng của sa sút trí tuệ, và các yếu tố xã hội, bao gồm sống một mình, cô độc, và các vấn đề tài chính có thể ảnh hưởng đến việc ăn uống.
Khám lâm sàng nên bắt đầu bằng xác định cân nặng và ghi chép lại các sinh hiệu. Khám da để kiểm tra vẻ xanh xao, vàng da, sức căng da, sẹo phẫu thuật, và những dấu hiệu của bệnh hệ thống. Đánh giá bệnh tưa miệng, bệnh ở răng, tuyến giáp to, và bệnh hạch bạch huyết và các bất thường ở hệ hô hấp, tim mạch, vùng bụng. Tất cả đàn ông nên được khám trực tràng, kể cả tuyến tiền liệt; tất cả phụ nữ nên được khám khung chậu; và cả hai giới nên được soi phân tìm máu ẩn trong phân. Khám thần kinh nên bao gồm đánh giá trạng thái tâm thần và tầm soát trầm cảm.
Đánh giá CLS ban đầu được liệt kê trong Bảng 36-2, điều trị thích hợp dựa vào nguyên nhân nền gây sụt cân. Nếu không tìm thấy nguyên nhân, nên theo dõi lâm sàng cẩn thận, hơn là làm các xét nghiệm liên tục mà không có định hướng. Không có xét nghiệm nào bất thường là một dấu hiệu tiên lượng tốt.
BẢNG 36-2 XÉT NGHIỆM TẦM SOÁT ĐỂ ĐÁNH GIÁ SỤT KHÔNG CHỦ ĐÍCH
Xét nghiệm ban đầu
Công thức máu
Ion đồ, calci, glucose
Chức năng thận và gan
Tổng phân tích nước tiểu
TSH
X quang ngực
Test tầm soát ung thư
Xét nghiệm bổ sung
Test HIV
Nội soi tiêu hoá trên và dưới
CT scan MRI bụng
CT scan ngực
ĐIỀU TRỊ Sụt cât
Điều trị sụt cân nên hướng đến việc điều chỉnh các nguyên nhân thực thể tiềm ẩn hoặc hoàn cảnh xã hội. Trong những tình huống đặc biệt, bổ sung dinh dưỡng và thuốc (megestrol acetate, dronabinol, hoặc hormone tăng trưởng) có thể hiệu quả trong việc kích thích thèm ăn hoặc tăng cân.