Tiêu chảy là gì?
Tiêu chảy là tình trạng đi tiêu nhiều lần trong ngày và lỏng (phân có khi chỉ là nước) do ruột tăng cường sự co thắt và nước không hấp thu qua niêm mạc ruột để vào máu mà bị thải ra ngoài.
Được kể là tiêu chảy cấp khi tình trạng tiêu chảy tồn tại trong vòng 2 tuần. Còn tiêu chảy mạn kéo dài trong thời gian lâu hơn và có thể là dấu hiệu của một bệnh lý nghiêm trọng.
Nguyên nhân gây tiêu chảy cấp?
Tiêu chảy cấp là triệu chứng, do khá nhiều nguyên nhân gây ra:
- Dị ứng hoặc rối loạn do ngộ độc thực phẩ
- Nhiễm trùng: do nhiễm siêu vi (còn gọi virus như Rotavirus) nhiễm vi khuẩn (Shigella, Samonella, ..), nhiễm ký sinh trùng (amip). Trong thời gian gần đây nổi rộ tiêu chảy cấp do phẩy khuẩn tả Vibrid cholarea.
- Do thuốc: như dùng kháng sinh uống có phổ kháng khuẩn rộng, đặc biệt có kháng sinh gây chứng viêm đại tràng giả mạc rất nặ
Những điều cần lưu ý khi bị tiêu chảy cấp
Do tiêu chảy cấp gây mất nước và chất điện giải, cho nên trong điều trị, đặc biệt đối với trẻ con, vấn đề hàng đầu được đặt ra là bù nước và chất điện giải. Tức là, trước khi tính chuyện cầm tiêu chảy, hãy dùng gói ORESOL (đối với trẻ con, có thể có đến 80% tiêu chảy là do nhiễm siêu vi Rotavirus và trường hợp này chỉ cần bù nước và chất điện giải là có thể khỏi).
Trường hợp bị ngộ độc thực phẩm, chất độc, dùng thuốc cầm ngay tiêu chảy là không có lợi, cơ thể cần tiêu chảy để tống chất độc ra khỏi cơ thể. Chỉ khi tiêu chảy không khu trú, kéo dài mới tính đến chuyện dùng thuốc cầm tiêu chảy.
Chỉ khi xác nhận nguyên nhân gây tiêu chảy mới dùng thuốc đặc hiệu như bị nhiễm khuẩn sẽ dùng kháng sinh, nhiễm ký sinh trùng dùng thuốc trị ký sinh trùng (như bị lỵ amip dùng metronidazol…), bị viêm loét đại tràng có thể dùng thuốc chống viêm glucocorticoid… Muốn sử dụng các thuốc đặc hiệu vừa kể phải có sự chẩn đoán của bác sĩ và việc dùng thuốc phải tuân theo sự chỉ định, chứ không thể tùy tiện.
Đối với trẻ còn còn lưu ý thêm điều gì?
- Nếu trẻ dưới 2 tuổi, hoặc trẻ lớn hơn bị tiêu chảy có kèm theo sốt, nôn ói kéo dài (quá 4 lần trong 1 giờ), quá mệt, có dấu hiệu mất nước nặng, phân có lẫn đàm máu, tiêu chảy quá nhiều, quá 3 ngày, không nên tự chữa trị mà nên đưa trẻ đi bệnh việ
- Để ngừa suy dinh dưỡng, vẫn cho trẻ ăn, bú (bú sữa bò nên pha loãng) chứ không nên bắt trẻ nhịn trong suốt thời gian bị tiêu chả
Thuốc trị tiêu chảy gồm các loại thuốc nào?
Thuốc trị tiêu chảy thường dùng là thuốc trị triệu chứng, làm giảm sự co thắt của ruột, giảm sự tiết dịch qua phân, do đó làm giảm đau bụng và giảm đi tiêu, làm cô đặc phân.
Theo cơ chế tác dụng, có thể chia làm loại thuốc như sau:
- Thuốc là chất làm giảm hay liệt nhu động ruột: đây là thuốc có tác dụng cầm tiêu chảy nhanh, mạnh nhưng phải rất thận trọng vì thuốc gây tác dụng phụ. Đặc biệt có thuốc gây nghiện và trẻ con không dùng đượ Thí dụ như Paregoric thực chất có chứa cao thuốc phiện gây nghiện, chống chỉ định đối với trẻ dưới 5 tuổi. Còn Diphenoxylat, loperamid là thuốc tổng hợp không gây nghiện, ít tác dụng phụ hơn nhưng vẫn tránh dùng ở trẻ dưới 2 tuổi.
- Thuốc là vi sinh vật giúp ổn định tạp khuẩn ruộ Trong ruột già chúng ta có rất nhiều vi khuẩn gọi là hệ tạp khuẩn ruột. Khi hệ này bị rối loạn, vi khuẩn có ích bị chết đi, một số vi khuẩn gây bệnh tăng sinh sẽ dẫn đến tiêu chảy. Thuốc loại này là các chế phẩm chứa các vi sinh vật có ích như: tế bào men (levure như Saccharomyces cerevisiae), vi khuẩn (Lactobacillus acidophilus, vi khuẩn loại bifidus…) nhằm tái lập lại cân bằng của hệ tạp khuẩn ruột.
- Thuốc là chất hấp phụ: chất hấp phụ là chất trơ về mặt hóa học và có cấu trúc đặc biệt có khả năng hút giữ vi khuẩn, độc tố vi khuẩn, siêu vi, khí sinh ra trong ống tiêu hóa là những thứ làm kích thích niêm mạc và sau đó được thải ra ngoài kéo theo các chất mà nó hút giữ. Chất hấp phụ không hòa tan và không hấp thụ nên dùng tương đối an toàn và có cơ chế tác dụng như vừa kể, nên chất hấp phụ thích hợp điều trị tiêu chảy có kèm trương bụng và do đường tiêu hóa bị nhiễm độc (ngộ độc thức ăn, nhiễm khuẩn).
Chất hấp phụ được dùng trị tiêu chảy phổ biến là hợp chất vô cơ như smectite, attapulgite, đặc biệt là than hoạt. Than hoạt la chất hấp phụ dùng lâu đời. Đó chính là than đỏ được chế hóa đặc biệt để có độ hấp phụ rất cao, sẽ giúp hấp thụ vi khuẩn, độc tố vi khuẩn để loại ra ngoài khi bị tiêu chảy do nhiễm khuẩn. Đặc biệt, than hoạt giúp làm đặc phân, cải thiện tình trạng tiêu lỏng ra nước. Để trị tiêu chảy, than hoạt thường được phối hợp với dược chất khác, thí dụ như thuốc sát khuẩn đường ruột để điều trị tiêu chảy cấp do nhiễm độc khuẩn thức ăn là loại ngộ độc thực phẩm hay xảy ra ở nước ta. Có người thắc mắc về sự kết hợp than hoạt với kháng sinh (như biệt dược Carbotrim kết hợp than hoạt với 2 kháng sinh là Sulfamethoxazol và trimethoprim dùng trị tiêu chảy cấp do nhiễm khuẩn), khi kết hợp kháng sinh bị cản trở sự hấp thu làm sao diệt vi khuẩn gây ngộ độc thức ăn. Thật ra, thuốc loại này chỉ cho tác dụng tại chỗ, kháng sinh phối hợp không hấp thu vào máu mà chỉ phát huy tác dụng tại đường tiêu hóa.
Khi sử dụng thuốc là chất hấp phụ, cần lưu ý, chỉ sử dụng thuốc này trước hoặc sau khi uống các loại thuốc khác cần sự hấp thu vào máu ít nhất 2 giờ, bởi vì chất hấp phụ không được hấp thu sẽ cản trở sự hấp thu của thuốc uống cùng với nó.
Tóm lại, trong điều trị tiêu chảy có nhiều loại thuốc và có khá nhiều điều phức tạp cần lưu ý. Trước khi tính đến việc dùng thuốc cầm tiêu chảy, bao giờ cũng phải nghĩ đến việc bù nước và chất điện giải, tức dùng gói Oresol, đặc biệt đối với trẻ em. Đối với người lớn, có thể dùng thuốc trị tiêu chảy như đã nêu ở trên. Có thể đến nhà thuốc để được dược sĩ hướng dẫn chọn lựa cũng như hướng dẫn sử dụng. Đối với trẻ con nêu lưu ý có loại thuốc tránh dùng, đó là thuốc nằm trong nhóm thuốc làm liệt nhu động ruột. Và nếu thấy có dấu hiệu nghiêm trọng hoặc có gì đáng ngờ thì nên đưa trẻ đi bệnh viện để chữa trị kịp thời.