Khái niệm
Lạnh lưng là chỉ vùng lưng tự cảm thấy lạnh. Chứng này sách Thương hàn luận gọi là “Bôi ố hàn”. Sách Kim quỹ yếu lược gọi là “Bôi hàn lãnh”. Mục Cường thống ố hàn sách Hà Gián lục thư gọi là “Bối khiếp lãnh”.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
Lưng lạnh do ngoại cảm phong hàn: Có chứng lưng ố hàn, phát sốt, đau đầu và thân thể, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Phù Khẩn.
Lưng lạnh do dương hư âm thinh: Có chứng lưng lạnh ưa âm, miệng nhạt không khát, sắc mặt trắng bệch, chân tay nghịch lạnh, tiểu tiện trong dài, đại tiện lỏng loãng, chất lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng trơn nhuận, mạch Trầm Trì.
Lưng lạnh do đàm ẩm phục ở trong: Có chứng lưng lạnh như chườm đá và sợ lạnh, khái thấu hoặc suyễn, nhiều đờm loãng sắc trắng, đầu mắt choáng váng, không muốn uống nước hoặc thích uống nước nóng cũng không uống nhiều, bụng trướng kém ăn, toàn thân mệt mỏi vô lực hoặc tay chân phù thũng rêu lưỡi trắng trơn, mạch Trầm Hoạt.
Phân tích
– Chứng Lưng lạnh do ngoại cảm phong hàn với chứng Lưng lạnh do dương hư âm thịnh: Đều do hàn gây bệnh, điểm khác nhau là: Một là Biểu chứng, một là Lý chứng. Một là ngoại hàn, một là nội hàn. Lưng lạnh do ngoại cảm phong hàn phần nhiều vì ngoại cảm thời kỳ đầu, tà khí phong hàn xâm phạm vào cơ biểu, hàn tà bó ở ngoài, thấy chứng lưng ố hàn phát sốt và đau đầu. Còn chứng lạnh lưng do dương hư âm thịnh phần nhiều do thể trạng vốn hư yếu, dương khí suy vi, hàn từ trong sinh ra, cho nên có các hiện tượng âm hàn như lưng lạnh, chân tay phát quyết mạch Trầm Trì .v.v… Yếu điểm biện chứng lâm sàng là: lạnh lưng do phong hàn xâm phạm thì lưng sợ lạnh, tất kiêm cả biểu chứng như phát nhiệt, đau thân mình, mạch Phù. Còn lạnh lưng do dương hư hàn thịnh thì lưng lạnh ưa ấm, gặp nhiệt giảm đau và tất kiêm cả chứng trạng về dương hư âm thịnh như tay chân quyết lạnh, tiểu tiện trong dài, đại tiện lỏng loãng, rêu lưỡi trắng trơn nhớt, mạch Trầm Trì. về điều trị, lạnh lưng do phong hàn xâm phạm chủ yếu phải giải biểu khu phong tán hàn cho uống Cửu vị khương hoạt thang gia giảm. Lạnh lưng do dương hư hàn thịnh, nên dùng phép ôn kinh khư hàn hóa thấp cho uống Phụ tử thang.
– Chứng Lạnh lưng do đàm ẩm phục ở trong với chứng Lạnh lưng do dương hư hàn thịnh: Cả hai đều do dương hư, đều là Lý chứng. Một loại là đàm ẩm gây bệnh, một loại là hàn tà gây bệnh. Lạnh lưng do đàm ẩm phục ở trong phần nhiều phát sinh ở người ốm lâu thể lực yếu, người cao tuổi khí suy, dương khí ở Tỳ Thận bất túc. Tỳ dương một khi bị hư, sự vận chuyển giảm sút nên thủy thấp ứ đọng, ngưng tụ ẩn phục, nơi đàm ẩn ứ đọng, dương khí bị lấn át không phân bố được, Du của Tâm ở lưng, ẩm ứ đọng thì dương khí không thấu đạt cho nên thấy một mảng ở Tâm vùng lưng giá lạnh như chườm đá. Sách Kim quỹ yếu lược viết: “Dưới Tâm có ẩm ứ đọng, một mảng lưng bị lạnh bằng bàn tay” tất kiêm cả chứng trạng Tỳ Thận dương hư, điều trị theo phép kiện Tỳ trừ thấp, có thể dùng Phục linh ẩm.
Chứng Lạnh lưng, biểu chứng lý chứng đều có thể xuất hiện, nếu nói theo bộ vị thì du huyệt của 5 Tạng, 6 Phù đều ở vùng lưng, mà khí huyết của Tạng Phủ đều dồn vào Du huyệt, lưng lại là sở tại của các kinh Dương cho nên vô luận kinh lạc Tạng Phủ nào cũng đều thông với lưng. Chứng Lạnh lưng phần nhiều có liên quan tới ngoại cảm phong hàn và dương khí Tạng Phủ suy vi, điều trị nên xét chứng tìm nguyên nhân, biện chứng phân tích, mới có thể thu hiệu quả tốt.
Trích dẫn y văn
Một mảng vùng Tâm ở lưng giá lạnh như chườm đá…. đều do Đàm ẩm gây nên, Người giỏi chữa đàm, không chữa đàm mà chữa khí, khí thuận thì tân dịch toàn thân cũng thuận theo khí (Đan Khê tâm pháp – Đàm).