Cơn nhược cơ nặng – nguyên nhân, triệu chứng, điều trị

1. Mục lục

   • ĐẠI CƯƠNG
   • NGUYÊN NHÂN
   • TRIỆU CHỨNG
   • CHẨN ĐOÁN
   • XỬ TRÍ
   • TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG
   • PHÒNG BỆNH

   ĐẠI CƯƠNG

Nhược cơ là do cơ thể người bệnh sinh ra kháng thể chống lại thụ thể acetylcholine ở màng sau xi náp dẫn đến sự vận động của cơ vân yếu dần, đặc biệt là cơ hô hấp dẫn đến suy hô hấp nặng cần phải thở máy, sự yếu cơ có tính chất tái phát nếu không loại bỏ được căn nguyên.

2. NGUYÊN NHÂN

• Thường do u hoặc phì đại tuyến ức ở người trưởng thành.
• Tuyến ức có thể ở sau xương ức hoặc lạc chỗ.Một số trường hợp không tìm thấy u tuyến ức.
• Các nguyên nhân khác nhiều khi không tìm thấy.
• Tình trạng nhược cơ nặng lên thường là do:

+ Đợt nhiễm khuẩn hô hấp.

+ Sau phẫu thuật.

+ Dùng thuốc không đủ liều, bỏ thuốc hoặc quá liều thuốc.

+ Một số thuốc làm tăng mức độ yếu cơ như: aminoglycosides, erythromycin, azithromycin, chẹn beta, procainamide, quinidine, magnesium…

3. TRIỆU CHỨNG

Lâm sàng

• Yếu cơ mí mắt có thể dẫn đến sụp mi, nhìn đôi.
• Cơ hàm yếu khi nhai lâu (mệt khi nhai).
• Cơ hầu họng yếu tạo ra nói khó, nuốt khó,nguy cơ gây ra sặc.
• Cơ nâng và cơ gập cổ thường bị ảnh hưởng, tạo ra “hội chứng đầu gục xuống”.
• Yếu các cơ ở chi, chủ yếu là yếu các gốc chi.
• Yếu các cơ hô hấp là triệu chứng nặng nhất trong nhược cơ nặng. Yếu cơ hô hấp dẫn đến suy hô hấp đe dọa tính mạng người bệnh được gọi là cơn nhược cơ nặng.

Cận lâm sàng

Thử nghiệm tại giường: neostigmin (prostigmin)

• Sau tiêm 5-10 phút, thấy các cơ bị yếu được hồi phục nhanh chóng.
• Tiêm neostigmin tĩnh mạch chậm: 1 mg + atropin 0,5 mg tĩnh mạch.

Các xét nghiệm huyết thanh

• Ngoài ra còn kháng thể kháng cơ vân: 30-80%,kháng thể kháng titin: 50­95%.
• Kháng thể kháng thụ thể acetylcholin: dương tính khoảng 80 -100% người. Nồng độ kháng thể không tương quan với mức độ nặng của bệnh.

Sinh lý điện cơ

• Điện cơ đồ các sợi đơn lẻ: có độ nhậy cao, dương tính chiếm trên 95%.
• Nghiệm pháp kích thích thần kinh lặp đi lặp lại: có sự giảm biên bộ dần trong 4 – 5 kích thích đầu tiên (suy giảm đáp ứng). Kết quả (+) nếu biên độ giảm trên 10%.

Chẩn đoán hình ảnh.

• Chụp cắt lớp vi tính, hoặc cộng hưởng từ lồng ngực: xác định được hình thái của tuyến ức cũng như mối tương quan của nó với các cơ quan khác trong trung thất. Nhưng đôi khi cũng không phát hiện được.

4. CHẨN ĐOÁN

Chẩn đoán xác định

Lâm sàng

• Làm các nghiệm pháp gắng sức thấy cơ yếu đi rõ rệt.
• Yếu cơ hô hấp: thở nhanh, nông, tím môi và đầu chi.
• Thường có sụp mi, có thể có nhìn đôi, nuốt khó, nói khó.
• Người bệnh có yếu cơ từng lúc, yếu tăng lên khi vận động, hồi phục khi nghỉ.

Cận lâm sàng

• Cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ lồng ngực: có thể tìm thấy u tuyến ức.
• Xquang phổi: có thể có hình ảnh viêm phổi do sặc, hoặc xẹp phổi.
• Khí máu động mạch: giảm PaO₂ tăng PaCO₂ do giảm thông khí phế nang.
• Nghiệm pháp kích thích thần kinh lặp đi lặp lại: (+).
• Thử nghiệm prostigmin: (+).

Các dấu hiệu nặng

• Khó nuốt, nuốt sặc.
• Liệt cơ hô hấp gây suy hô hấp: thở nhanh hoặc chậm, nông. giảm SpO₂, PaO₂, tăng PaCO2.

Chẩn đoán nguyên nhân

• Do u hoặc phì đại tuyến ức ở người trưởng thành:

+ Chụp cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ để xác định.

+ Đồng vị phóng xạ: khi nghi ngờ tuyến ức lạc chỗ.

• Nhưng đôi khi không rõ nguyênnhân.

Chẩn đoán phân biệt

Nhược cơ mắt

• Bệnh lý thần kinh sọ vận động và tổn thương vùng thân não.
• Bệnh lý mắt của tuyến giáp. Hội chứng Kearns-Sayre.

Nhược cơ toàn thân

• Mệt mỏi toàn thân: cảm giác mệt mỏi quá mức, không phải là biểu hiện duy nhất.

• Xơ cứng cột bên teo cơ (Amyotrophic lateral sclerosis-ALS): bệnh tiến triển giống như nhược cơ. Tăng phản xạ và dấu hiệu Babinski, teo cơ và co cứng cục bộ.
• Hội chứng nhược cơ Lambert-Eaton (LEMS): tổn thương khớp nối thần kinh- cơ thường liên quan với bệnh ác tính. Điện cơ có hiện tượng tăng biên độ hoạt động của cơ khi kích thích liên tục (đáp ứng gia tăng).
• Ngộ độc botulism (ngộ độc thịt): ăn thức ăn bị nhiễm Clostridium Có triệu chứng ở hành tủy và cơ mắt. Khoảng 50% người bệnh có giãn đồng tử. Bệnh tiến triển nhanh. Điện cơ có hiện tượng tăng biên độ hoạt động của cơ khi kích thích liên tục (đáp ứng gia tăng) tương tự như trong LEMS.
• Nhược cơ do penicillamine: penicillamine kích thích cơ thể tạo ra kháng thể kháng thụ thể acetylcholin. Thường hết trong vòng 3 – 12 tháng sau ngừng thuốc.
• Viêm đa rễ và dây thần kinh: liệt có tính chất đối xứng, kém theo tê bì. Trong hội chứng Guillain-Barre’ Dịch não tủy có protein tăng > 0,5 g/l; tế bào < 10 tế bào/mm³. Điện cơ có tổn thương myelin hoặc sợi trục hoặc cả hai.
• Bại liệt: liệt không đối xứng, không có rối loạn cảm giác kèm theo.
• Rắn cạp nia cắn: liệt vận động, thường kèm theo đồng tử giãn.
• Hạ kali máu: khi nồng độ Kali máu giảm < 3 mEq/l. Hoặc liệt cơ có tính chất chu kỳ (bệnh Westphal ), hoặc cường giáp …
• Đái ra porphyrin: xét nghiệm nước tiểu có
• Viêm tuỷ lan lên: tổn thương tủy kiểu khoanh (mất vận động và cảm giác).

Chẩn đoán mức độ: của Osserman và Genkin ở người lớn

1. Nhược các cơ mắt đơn thuần: chỉ có các cơ nhãn cầu bị yếu cơ.
2. Nhược cơ toàn thân mức độ nhẹ: ngoài nhược cơ mắt, dần dần có các triệu chứng nhược cơ toàn thân. Chưa có triệu chứng nhược cơ hô hấp.
3. Nhược cơ toàn thân mức độ trung bình: nhược cơ toàn thân nặng hơn. Có triệu chứng hành cầu não (khó nuốt, nuốt nghẹn, nói ngọng…). Có thể có yếu nhẹ các cơ hô hấp
4. Nhược cơ nặng cấp tính: Có liệt cơ hô hấp. Thường có u tuyến ức. Tỉ lệ tử vong cao.
5. Nhược cơ nặng giai đoạn muộn: tiến triển kéo dài trên 2 năm sau các nhược cơ mắt hoặc nhược cơ toàn thân. Thường kèm theo u tuyến ức. Đáp ứng rất kém với điều trị.

6. XỬ TRÍ

Nguyên tắc xử trí

• Đảm bảo duy trì chức năng sống.
• Các biện pháp cải thiện tình trạng yếu cơ của người bệnh.
• Loại bỏ nguyên nhân gây tình trạng yếu cơ nặng thêm ở người bệnh nhược cơ.
• Phẫu thuật loại bỏ tuyến ức ở người bệnh có u tuyến ức.

Xử trí ban đầu và vận chuyển cấp cứu

• Nằm đầu cao 30^o – 45^o.
• Thở oxy kính hoặc qua mặt nạ. Khi có liệt cơ hô hấp: đặt ống nội khí quản và bóp bóng qua ống nội khí quản.
• Đặt ống thông dạ dày, ăn qua ống thông khi có rối loạn nuốt.
• Glucocorticoid: methylprednisolone80mg/ngày chia2lần.

Xử trí tại bệnh viện

Các xử trí hỗ trợ

• Hô hâp:

+ Liêt cơ hô hâp gây suy hô hâp c ần được thở máy hỗ trợ.

+ Nhược cơ nặng: mất khả năng ho, thở yếu, không nâng được khuỷu tay hoặc đầu, mất khả năng đứng. Cần nhập Khoa hồi sức để theo dõi, đặt ống nội khí quản và thở máy xâm nhập với Vt cao ( 10- 12ml/kg) kết hợp PEEP 5 cmH₂O để tránh xẹp phổi

• Đam bao đu chê đô dinh dương: 40 Kcalo/kg/ngày va cac khoang chât.
• Điều chinh rôi loan nươc điên giai, thăng bang kiêm toan.
• Dư phong loet da dày và đư ờng tiêu hóa : giảm tiết dịch d ạ dày (thuốc kháng thụ thể H₂ hoặc ức chế bơm proton) ăn qua ống thông sớm.
• Dư phong biên chímg t ắc mạch phôi, tĩnh mạch sâu : vận động trị liệu, dùng thuôc heparin thường hoặc trọng lượng phân tử thấp.
• Tuần hoàn: theo doi liên tuc mach , điện tim, huyêt ap đê phat hiên va xỉĩ tri kịp thời rối loạn nhịp, đặc biệt là nhịp chậm, rối loạn huyêt ap nêu co.

Xử trí đặc hiệu

• Thuôc khang me n cholinesterase: có tác dụng ức chế men cholinesterase để duy tri nồng độ acetylcholine ơ xi nap từ đó duy trì khả năng co cơ.

+ Các thuốc đường uống:

Tác dụng chậm và kéo dài nên được điều trị dự phòng: Pyridostigmin (Mestinon),liều 60mg/lần ngày 4 – 6lần,tác dụng nhanh (15-30 phút sau uống) và kéo dài 3 – 4 giờ. Ambenoiumchlorid (Mytelase), liều 5 – 25 mg/lần ngày 3-4 lần, tác dụng kéo dài hơn pyridostigmin, khó điều chỉnh liều lượng hơn.

Tác dụng phụ: có hội chứng muscarin như đau bụng, ỉa chảy, tăng tiết nước bọt, co thắt phế quản, nhịp chậm…Quá liều thuốc: (thường với liều > 120mg/3h/lần) làm cho tình trạng yếu cơ nặng lên, khó phân biệt với tình trạng nặng lên của nhược cơ.

+ Các thuốc đường tiêm: neostigmin (prostigmin)

Tác dụng nhanh nên được dùng trong cấp cứu cơn nhược cơ cấp.

Liều: neotigmin 0,5 mg/ống tiêm bắp hoặc tĩnh mạch chậm.

Nên phối hợp với atropin tiêm bắp trước khi tiêm neostigmin để dự phòng tác dụng tăng tiết của neostigmin hoặc dùng ngay trước các bữa ăn.

Chú ý: khi dùng quá liều các thuốc kháng cholinesterase có thể gây cơn cường cholin. Triệu chứng giống cơn nhược cơ nên có thể gây nhầm lẫn.

• Thuốc ức chế miễn dịch: hiệu quả chậm, nhưng kéo dài.

+ Glucocorticoid:

Thuốc tiêm tĩnh mạch: methylprednisolone 40mg/ống ngày 2 ống chia 2 lần

Thuốc uống prednisolon: 5mg/ngày, tăng dần 5mg/3 ngày, duy trì 60mg/ngày hoặc 120mg cách ngày.

+ Azathioprine (Imuran): liều khởi đầu 0,5 mg/kg/ngày, liều duytrì: tăng dần

• 5mg/kg/ngày sau mỗi 2 tuần để đạt 2,2 mg/kg/ngày. Chống chỉ định: phụ nữ có thai và cho con bú.

+ Cyclosporine…thường được dùng phối hợp với các glucocorticoid:khởi đầu 3mg/kg/ngày chia 2 lần, liều duy trì: tăng liều sau vài tuần, liều 6 mg/kg/ngày chia 2 lần. Chống chỉ định tăng huyết áp, suy thận mãn, phụ nữ có thai.

• Truyền globulin miễn dịch:

+ Có tác dụng nhanh, nhưng chỉ tạm thời. Thường dùng trong đợt cấp. Cải thiện lâm sang găp 50% – 90% người bệnh nhưng mức độ đáp ứng có khac nhau.

+ Cơ chế tac dung: sự bam vao vi tri đặc trưng trên kháng nguyên, làm giảm sự điêu hòa san sinh ra khang thể, làm thay đổi chức năng tế bào lympho T.

+ Liều dùng: tổng liều 2 g/kg trong 2 – 5 ngày.

+ Tác dụng phụ: đau đầu, buồn nôn, có khi có triệu chứng giống cúm.

• Lọc huyết tương: loại bỏ bớt tự kháng thể, tình trạng bệnh nhân được cải thiện nhanh chóng sau mỗi lần lọc, thông thường sau lọc 3-5 lần là có thể bỏ được máy thở

+ Thay huyết tương: (xin xem quy trình kỹ thuật thay huyết tương).

+ Lọc kép (double filter): (xin xem quy trình kỹ thuật lọc kép).

+ Lọc hấp phụ (hemoadsorption): (xin xem quy trình kỹ thuật lọc hấp phụ).

Điều trị ngoại khoa

Khi bệnh nhân có u tuyến ức: phẫu thuật cắt bỏ tuyến ức nhằm mục đích làm giảm tạo ra các kháng thể tự miễn kháng thụ thể acetylcholin.

Theo dõi

• Theo dõi sát tình trạng hô hấp, mạch, nhịp tim, huyết áp.
• Theo dõi SaO₂, PaO₂, PaCO₂ máu động mạch.
• Đánh giá tình trạng cơ lực tứ chi và rối loạn nuốt hàng ngày.
• Đo thể tích khí lưu thông (Vt), áp lực âm hít vào tối đa (NIP) hàng ngày.

6. TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG

Tiên lượng

• Không có yếu tố nào dự đoán liệu người bệnh chỉ biểu hiện ở mắt tiến triển thành nhược cơ toàn thân.
• Tình trạng yếu cơ ngày càng tiển triển nặng hơn, có những đợt yếu cơ cấp.

Biến chứng

• Viêm phổi do yếu cơ hầu họng. Xẹp phổi
• Teo cơ.
• Giảm khả năng lao động.

7. PHÒNG BỆNH

• Dùng thuốc đủ liều, khám kiểm tra định kỳ để điều chỉnh liều thuốc.
• Tránh nhiễm khuẩn, đặc biệt là nhiễm khuẩn hô hấp.
• Tránh dung các thuốc làm tăng tình trạng yếu cơ.
• Phẫu thuật tuyến ức nếu phát hiện có u tuyến ức.