Khái niệm
Chân răng loét nát là chỉ các tổ chức chu vi hàm răng (bao gồm hàm trên và dưới) bị loét nát mà đau.
Chứng này trong sách Chư bệnh nguyên hậu luận gọi là “Xỉ lậu”. Các y thư về sau gọi chung là “Nha cam”. Nha Cam chia ra các loại “Tẩu mã nha cam”, “Phong nhiệt nha cam” và “Thanh thối nha cam”.
Phân biệt
Chứng hậu thường gặp
Nha cam do phong nhiệt: Có chứng lúc đầu chân răng sưng đỏ đau phát sốt khá nhanh, thậm chí hàn nhiệt luân phiên khoảng 2, 3 ngày thì thấy tập trung một nơi hoặc nhiều nơi ở chân răng bị loét nát, dễ tổn thương và xuất huyết, đau nhức, trở ngại ăn uống, thường nhổ ra nhiều nước dính đặc, ở hàm dưới cứng rắn ấn vào đau đôi khi kiêm chứng nôn mửa buồn nôn táo bón, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng mỏng, mạch Phù Sác.
Thanh thối nha cam: Biểu hiện là chân răng sưng trướng loét nát, chầy mủ máu thậm chí xuyên thủng mang tai và môi, đồng thời đau nhức hai bên đùi, nổi cục sưng trướng hình như đám mây sắc xanh đen như quả cà lớn nhỏ không đều, cơ thịt cứng nhắc, đi lại khó khăn. Nếu là hàn thấp trọng có thể kiêm các chứng thân thể đau nhức, không mồ hôi, chân tay phù thũng, tiểu tiện ít mà trong. Nêu là hỏa độc thịnh có thể kiêm chứng miệng đắng, miệng khô, hôi miệng chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng mà khô, mạch Huyền Sác.
Tẩu mã nha cam: Lúc đầu vùng chân răng hoặc má kết rắn và đỏ bừng, khoảng 1, 2 ngày thì loét nát và có mầu trắng sạm. Ngay sau đó biến thành sắc đen chẩy ra nước và màu sắc tía, khí vị rất hôi, vùng loét nát không đau không ngứa, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Sác. Nếu là độc hỏa thịnh thì mầu đen và loét nát tràn lan chẳng mấy thời gian hai bên cạnh mũi và cánh mũi hoặc chu vi môi miệng đều xuất hiện màu xanh sẫm. Đó là chứng hậu loét nát đã sâu ở bên trong. Nghiêm trọng hơn thì môi nát răng lộ quai hàm và hàm trên bị thủng, sống mũi vỡ nát, khi nghiêm trọng xuất hiện thêm các chứng trạng sợ lạnh, phát sốt, không ăn uống được, ỉa chẩy, thở suyễn, tinh thần hôn mê. Nếu mầu đen và loét nát dễ rút lui, bên trong xuất hiện thịt đỏ và chẩy máu tươi, mình nóng lui dần thì dẫu thấy răng rụng, quai hàm thủng thấu tận xương cũng còn hy vọng cứu vãn. Ngược lại chính khí quá hư mà tà độc quá thịnh rất dễ dẫn đến tử vong.
Phân tích
– Chứng Nha cam do phong nhiệt: nguyên nhân do bệnh nhân vốn tích nhiệt ở Vị phủ lại cảm nhiễm tà khí phong nhiệt mà phát bệnh. Tà độc xâm phạm vào chân răng làm tổn thương cơ thịt gây nên. Chứng Thanh thôi nha cam có liên quan đến địa phương, tình trạng sinh hoạt và ăn uống lúc đó, thường do nằm ngồi nơi đất ẩm giá lạnh, hàn thấp khí trệ ở kinh mạch lại thêm ít rau quả tươi ngon, lại ăn quá nhiều các loại dê bò béo mập, tanh tao uất trệ ở Vị Trường biến thành hỏa nhiệt bốc lên khoang miệng vì thế mà phát sinh bệnh này. Chứng Tẩu nha cam phần nhiều do lên sởi lên đậu, mề đay, Thương hàn sốt rét và các di chứng của Lỵ tật chưa hết, nội nhiệt quá thịnh tổn hại đến chân răng, là một loại bệnh khá nghiêm trọng.
Biện chứng Phong nhiệt nha cảm với Tẩu mã nha cam đặc điểm chủ yếu là: Phong nhiệt nha cam thì phát nhiệt nhanh, đau nhức kịch liệt, chân răng tuy cũng loét nát nhưng không đến nỗi loét nát tới má và quai hàm. Nói chung đều có thể khôi phục dần dần trong khoảng nửa tháng, chỉ có số ít kéo dài không khỏi đến nỗi bộc lộ chân răng chầy ra nước mủ. Còn chứng Tẩu mạ nha cam phần nhiều gặp ở trẻ em, vì xu thế phát bệnh khá nhanh cho nên gọi là “Tẩu mã” là một loại bệnh xoang miệng cực nguy hiểm, sau khi phát bệnh dẫn đến chân răng loét nát rất nhanh, không quá vài ngày là thủng mang tai và môi, kể cả vòm họng và rụng răng. Vùng loét nát không đau không ngứa, nghiêm trọng hơn còn kiêm chứng hàn nhiệt, tiên lượng không tốt. Còn như chứng Thanh thôi nha cam thì ngoài chứng chân răng loét nát còn kiêm cả chứng đau nhức, hai bên đùi có cả khối sưng hình như đám mây giống như vệt xanh, cơ thịt tê cứng, đi lại khó khăn, tình trạng phát bệnh cũng từ từ. Khi biện chứng rất dễ phân biệt chứng Nha cam phong nhiệt thì điều trị theo phép sơ phong thanh nhiệt giải độc thường dùng phương Thanh Vị thang, Nếu lâu ngày không khỏi có thể gia Nhân sâm, Huyền sâm. Nếu kiêm chứng thấp nặng thì gia Nhân trần, Sinh Ý dĩ, Xa tiền tử. Bên ngoài thì dùng Nhân trung bạch tán xát vào nơi đau chân răng. Trước khi xát thuốc cần xúc rửa miệng cho sạch. Chứng Tẩu mã nha cam điều trị theo phép giải độc thanh nhiệt thường dùng các loại thuốc giải độc tiêu cam để uống trong. Nếu chính khí hư thì gia Nhân sâm, Hoàng kỳ. Nếu Tỳ hư thì dùng thêm Nhân sâm Phục linh chúc. Nhiệt lâu ngày làm tổn thương tân dịch có thể dùng Cam lộ ẩm, bên ngoài thì xát Nhân trung bạch tán. Chứng Thanh thối nha cam điều trị theo phép khư hàn hành thấp, thanh hỏa giải độc thường dùng Hoạt lạc lưu khí ẩm gia Bồ công anh, Mã xỉ hiện. Nếu hàn thấp nặng đùi sưng nặng thì gia Nhục quế. Nếu độc hỏa quá thịnh hun đốt làm tổn thương tân dịch thì uống thêm Ngũ chấp ẩm, bên ngoài có thể dùng Băng bằng tán hoặc Chu hoàng tán xát vào nơi chân răng loét nát.
Trích dẫn y văn
– Bệnh Nha cam giết người rất nhanh, dù cho có chuyên khoa nhưng đều chưa nắm bắt được phương pháp chống cự. Lệ thuộc vào chống cự thì hôm nay chống cự, ngày mai chống cự tiếp, làm cho tiêu bỏ sưng rắn, thay đổi mầu đen biến hết mùi hôi làm mức độ. Nếu không ăn được hoặc cách một ngày, hoặc cách hai ngày, cách ba ngày mới chống cự cho đến sau khi chống cự mà ăn khá dần lên chẳng cần phải giữ miệng miễn là ăn được. Dẫu đại tiện nhão vẫn lượng sức nặng nhẹ mà chống cự sẽ kiến hiện rất tốt. Nếu gặp tình huống không thiết uống ăn thì khó mà chống cự nổi, tất dẫn đến cõi chết, thuốc chống cự có thể dùng Vu di tiêu cam thang tức là Hùng hoàng, Vu di, Sinh Địa hoàng, Lô hội, Xuyên Hoàng liên, Hồ Hoàng liên và Hoàng cầm (Y tông kim giám – Tạp bệnh tâm pháp yếu quyết).