Tên khác: mụn mủ ác tính, phù ác tính, sốt than
Mục lục
Định nghĩa
Bệnh của động vật ăn cỏ, do vi khuẩn than gây ra và có khả năng lây truyền sang người, đăc tính của bệnh là các tổn thương da (mụn mủ và phù ác tính) hoặc tổn thương nội tạng.
Căn nguyên
Tác nhân gây bệnh là vi khuẩn than với tên khoa học là Bacillus anthracis, trực khuẩn có kích thước lớn, không di động, Gram dương, ái khí (kỵ khí tuỳ theo hoàn cảnh), sinh bào tử và có vỏ bọc. Trực khuẩn lây truyền sang người là do tiếp xúc trực tiếp với những động vật bị bệnh (cừu, bò, ngựa, dê), hoặc gián tiếp qua những vật liệu bị nhiễm vi khuẩn (như len, da, lông cứng, bộ lông bị nhiễm, đất bị dây bẩn bởi chất thải của các động vật bị bệnh); lây nhiễm do hít phải bào tử hoặc ăn phải thịt bị nhiễm vi khuẩn không đun đủ chín hiếm xảy ra hơn.
Dịch tễ học
Bệnh than hiện nay chỉ giới hạn ở một số vùng trên thế giới, ở đó có dịch địa phương bệnh than động vật lưu hành (Trung Đông, châu Phi, châu Á, vùng biển Caribê). ở châu Âu, bệnh xảy ra chỉ là ngoại lệ ở những công nhân công nghiệp chế biến da súc vật bị nhiễm vi khuẩn than được mang đến từ các vùng có dịch địa phương kể trên.
Triệu chứng
THỜI KỲ Ủ BỆNH: từ 12 giờ đến 5 ngày.
MỤN MỦ ÁC TÍNH: hay xuất hiện nhất ở da mặt, cô và bàn tay. Mối đầu, tổn thương trông giống với một nốt côn trùng đốt, với vết trợt da trên một nền ban đỏ. Trong vòng một vài giờ, tổn thương rộng ra, da trỏ thành màu nâu ở đỉnh của tổn thương, với một viền xung quanh màu đỏ xâm. Ngày hôm sau, những mụn nước xuất hiện ở vùng dìa vết sẩn và ngày sau nữa thì những mụn nước này có màu đỏ hoặc màu lục nhạt, rồi vỡ ra, giải phóng một chất dịch có lẫn máu. Phần trung tâm lõm của vết sẩn bị loét ra và trở thành màu đen vào ngày thứ 3 hoặc thứ 4. Mụn mủ ngứa, nhưng không đau, không mưng mủ và phù nề xuất hiện. Có thể thấy mụn bị bội nhiễm, ví dụ bởi các vi khuẩn gây chốíc lỏ. Những dấu hiệu toàn thân có thể ít nhiều rõ rệt: buồn nôn, nôn, nhức đầu, đau khớp, và sốt không cao.
PHÙ ÁC TÍNH: thay vì những tổn thương có giới hạn rõ như mô tả ở trên là những vết loét nông, vâi vùng dìa màu lục nhạt, và phù nề nhanh chóng lan rộng. Thể này thường khu trú ở vùng có mô liên kết thưa của các mí mắt, ở bàn tay, ở cổ, và đôi khi ở các niêm mạc. Cũng có những triệu chứng toàn thân như trên.
THỂ PHỔI: xảy ra khi bệnh nhân hít phải bụi có lẫn bào tử của vi khuẩn (bệnh của những công nhân chải len thô). Thể phổi biểu hiện bởi những ổ thâm nhiễm ở phổi và bởi bệnh cảnh phế quản- phế viêm.
THỂ DẠ DÀY-RUỘT: là do bệnh nhân ăn phải thịt gia súc nhiễm vi khuẩn bệnh than không được nấu đủ chín. Thể này biểu hiện bởi nôn kéo dài, táo bón, và đôi khi có những dấu hiệu viêm phúc mạc.
THỂ MÀNG NÃO: hiếm gặp, với hội chứng màng não không điển hình.
THỂ NHIỄM KHUẨN HUYẾT: rất nặng.
Xét nghiệm cận lâm sàng
Trực khuẩn bệnh than có thể quan sát được dưới kính hiển vi với độ phóng đại nhỏ ở trên những phiến đồ nhuộm bằng phương pháp Giemsa; trực khuẩn có kích thước dài 6 pm, rộng 1 pm; có thể nhìn thấy bào tử qua kính hiển vi đối pha. Những loại bệnh phẩm cần xét nghiệm dưới kính hiển vi là: dịch của mụn nước, đờm, dịch não tuỷ, và máu. Có thể tiêm truyền cho chuột nhắt, chuột lang hoặc thỏ. Phát hiện kháng thể bằng test ngưng kết hồng cầu gián tiếp. Cấy máu thường cho kết quả dương tính, ngay cả khi không có dấu hiệu nhiễm khuẩn huyết.
Tiên lượng
Đối với những thể ngoài da được điều trị, thì hầu như không có tử vong. Tỷ lệ tử vong cao ở những thể phổi không được điều trị.
Điều trị
Đối với những thể nặng: benzylpenicillin (penicillin G) 10 triệu đơn vị mỗi ngày tiêm tĩnh mạch. Đối với những thể nhẹ và khu trú: erythromycin (250-500 mg uống cách nhau 6 giờ một lần) hoặc tetracyclin (0,5 g uống cách nhau 6 giờ một lần). Tránh không được trích những tổn thương ở da.
Phòng bệnh
Tiêm vaccin cho gia súc dễ mắc bệnh và tiêu huỷ bào tử bằng cách thiêu đốt xác gia súc bị nhiễm vi khuẩn bệnh than. Tiêm phòng vaccin cho những đối tượng phải tiếp xúc với nguồn lây nhiễm là các nhân viên thú y, công nhân công nghiệp xử lý những sản phẩm từ gia súc, những người này đều có thể bị lây nhiễm.