Là một bệnh thường gặp do nhiều nguyên nhân gây ra. Có thể xem Chàm như một hội chứng thay vì là một bệnh.
LÂM SÀNG
Thương tổn là những dát hay mảng hồng ban với giới hạn rõ hoặc không rõ, tiến triển qua 5-6 giai đoạn sau:
Giai đoạn hồng ban
Khởi sự với hai triệu chứng: Ngứa và nổi hồng ban hơi phù nề. Trên nền hồng ban lấm tấm nhiều hạt nhỏ li ti mắt thường khó nhìn thấy, sờ thấy nhám, các hạt này sẽ thành mụn nước ở giai đoạn sau. Có khi không có mụn nước chỉ có hồng ban và phù nề, sau đó lặn đi và tróc vảy như cám.
Giai đoạn mụn nước
Trên nền hồng ban sau vài giờ hay vài ngày xuất hiện những mụn nước nông chứa dịch trong. Mụn nước có thể tụ lại thành bóng nước.
Giai đoạn đóng mài
Mụn nước có thể khô tự nhiên và đóng mài nhưng thường mụn nước vỡ ra, rỉ dịch vàng, khi dịch khô lại đóng thành mài.
Giai đoạn thượng bì láng nhẵn
Thượng bì tái tạo mỏng như vỏ hành, giai đoạn này ít có, nếu có thì chỉ thoáng qua.
Giai đoạn tróc vảy
Thượng bì thường nứt ra và tróc vảy. có khi trong giai đoạn này mụn nước nổi lại và rỉ dịch vàng. Trong trường hợp Chàm bán cấp da sẽ lành lại bình thường và bệnh nhân sẽ không còn ngứa nữa.
Giai đoạn dày da trong trường hợp mạn tính
Bệnh tiến triển lâu năm, da sẽ dày lên dưới tác động gãi mạnh do ngứa nhiều. Da ngày càng dày, màu xám đen, có những rãnh đan chéo nhau thành ô vuông gọi là hiện tượng lichen hóa, thường gặp tại các nếp gấp lớn như cổ chân, nếp cổ.
Thương tổn của Chàm không khi nào có ở niêm mạc nhưng có thể có ở bán niêm mạc như môi, qui đầu.
TIẾN TRIỂN
Thuận lợi
Khỏi hoàn toàn trong vài ngày hay vài tuần. Thường gặp trong trường hợp Chàm tiếp xúc.
Không thuận lợi
Tái phát: Có thể tái phát tại chỗ hay phân tán nhiều nơi. Do bệnh tái đi tái lại nhiều năm hay do điều trị không đúng cách sẽ dẫn đến Đỏ da toàn thân.
Nhiễm khuẩn: Bề mặt thương tổn bị trầy sướt do gãi dẫn đến bội nhiễm, lúc này thương tổn sẽ có mủ. Bệnh nhân nóng sốt và thường có hạch liên hệ.
Viêm vi cầu thận cấp: Là biến chứng của nhiễm khuẩn.
NGUYÊN NHÂN
Rất phức tạp, Chàm thường xảy ra trên một cơ địa đặc biệt. Bệnh Chàm xảy ra phải có hai điều kiện: Cơ địa dị ứng, và Dị ứng nguyên.
Cơ địa
Cơ địa dị ứng như Suyễn, Viêm mũi dị ứng, Mày đay…
Chức năng gan ruột kém.
Rối loạn tiêu hóa như táo bón, viêm đại tràng mạn tính…
Suy thận.
Nội tiết: Nhiều trường hợp bị Chàm trong thai kỳ hay hành kinh.
Chức năng thần kinh bị xáo trộn.
Thiếu acid béo không no, thiếu sinh tố pp, B6, B12…
Dị ứng nguyên
Bên ngoài: Các yếu tố hóa học, vật lý, vi khuẩn, ký sinh trùng, thảo mộc.
Bên trong: Như thuốc men, thức ăn, nội tiết tố.
DẠNG LÂM SÀNG
Có thể phân loại theo nhiều cách
Dạng tiến triển
Chàm cấp: Rịn dịch nhiều, hồng ban đỏ và sưng phù.
Chàm bán cấp: Rịn dịch ít hơn, không còn sưng phù.
Chàm mạn: Dạng lichen hóa hay dày sừng.
Dạng nguyên nhân
Chàm mắc phải (thụ đắc): Viêm da nhân tạo hay viêm da do tiếp xúc
- Đặc điểm:
Giới hạn rất rõ, phù hợp với vùng da tiếp xúc với dị ứng nguyên.
Thường viêm đỏ và sưng phù.
Mụn nước nhiều có khi biến thành bóng nước.
Tiến triển thoáng qua.
Thường tái phát nếu tiếp xúc lại với dị ứng nguyên. Có khi thương tổn đi xa hơn chỗ tiếp xúc với dị ứng nguyên gọi là phản ứng xa.
- Nguyên nhân:
Thuốc bôi: Tất cả các loại thuốc bôi dưới nhiều dạng như mỡ, kem dung dịch, gel hay bột đều có thể gây Chàm tiếp xúc. Đa số do bệnh nhân tự mua dùng hay dùng không theo sự chỉ dẫn của thầy thuốc.
Tác nhân nghề nghiệp:
+ Chàm do xi măng: Thợ hồ.
+ Đường, vani: Thợ làm bánh.
+ Xà phòng, thuốc tẩy: Thợ giặt.
+ Thuốc uốn tóc, dầu gội đầu, thuốc sơn móng tay, thuốc nhuộm tóc, acetone: thợ uốn tóc.
+ Giây than: Thư ký.
Mỹ phẩm: Là nguyên nhân gây Chàm thường gặp ở phụ nữ mà vị trí hay gặp là ở mặt.
Áo quần hay giầy dép: Thường gặp là quần áo lót, rất dễ nhận biết nhờ vị trí và hình dáng của thương tổn và thường xảy ra sau khi tiếp xúc với dị nguyên độ vài ngày.
Dụng cụ nội trợ có thể gây Chàm: xà phòng, nước Javel, găng tay cao su…
Chàm do vi khuẩn: Do 2 cơ chế
Dị ứng và sự nhiễm khuẩn toàn thân.
Do chính tác động của vi khuẩn lên da.
Chàm do vi khuẩn thường gặp:
+ Chàm kẽ (intertrigo): Mảng hồng ban trợt, thường rịn nước, đối xứng, thường gặp tại các nếp lớn như: bẹn, nách, dưới vú, gian mông.
+ Chàm quanh lỗ tự nhiên: Như tai ngoài, quanh mũi, hậu môn và chỗ mở hậu môn ra da, lỗ dò (fistule), thường dưới dạng hồng ban tróc vảy và có các vết nứt nhỏ.
+ Chàm trên vết loét chân: Hồng ban rịn dịch, mủ, xảy ra sau khi thoa nhiều thuốc mỡ.
Chàm do ký sinh trùng: Do Chấy Rận hay Cái Ghẻ.
Chàm do nấm: Tổ đỉa, do nấm…
Chàm tiết bã: Mảng đỏ, đóng mài rất dày, mài mềm như mỡ, gỡ rất dễ nhưng vài giờ sau đóng mài lại rất nhanh. Thường có ở những vùng bã nhầy như da đầu, nếp mũi, má, nách, nếp dưới vú. Thường gặp ở người to béo, ít vận động, ăn nhiều. Ngày nay người ta nhận thấy có sự tác động của nấm Pityrosporum orbiculare trên chàm tiết bã vì nấm này rất có ái tính với vùng da nhờn.
Chàm nhũ nhi/sữa: Thường xuất hiện ở trẻ khỏe mạnh, bụ bẫm, lúc 3-4 tháng tuổi.
- Vi trí: Má. đối xứng, có thể lan đến vành tai, da đầu, cổ, tay chân. Thương tổn không có ở mũi mắt miệng và cằm.
- Lâm sàng: Mảng hồng ban thường sưng phù có mụn nước hay không có, đôi khi khô nứt có vảy khô, đôi khi rịn nước và đóng mài. Trẻ thường hay ngứa nhiều. Bệnh thường khỏi trước 2 tuổi, nếu sau 2 tuổi bệnh vẫn còn kéo dài thì gọi là Chàm thể tạng. Những trẻ bị Chàm sữa nên hạn chế cho nhập viện vì môi trường bệnh viện có thể gây bội nhiễm thứ phát cho trẻ, cũng không nên điều trị bằng kháng sinh liều cao.
- Nguyên nhân sinh bênh:
Rối loạn tiêu hóa: cần điều chỉnh thức ăn và cách cho bú
Giang mai bẩm sinh cũng có thể có.
Thể tạng gia đình: Hen suyễn, Mày đay.
Chàm thể tạng
Bệnh tái đi tái lại nhiều lần, cơn bộc phát thường không rõ nguyên nhân. Có thể do yếu tố bên ngoài như dị ứng, có thể do yếu tố bên trong như thai nghén, kinh nguyệt. Chàm thể tạng thường xảy ra trên người có yếu tố gia đình dị ứng như Mày đay, Suyễn, Viêm mũi dị ứng. Do bệnh tiến triển nhiều năm nên thương tổn thường đa dạng: trên một vùng da người ta thường thấy nhiều loại thương tổn: mụn nước, sẩn, vết gãi, lichen hóa, dát hồng ban màu tím sậm. Bệnh nhân ngứa nhiều, gãi liên tục làm móng tay mòn bóng, lông rụng, da xướt.
- Nguyên nhân sinh bệnh:
Thể tạng dị ứng cá nhân hay gia đình: Suyễn, Mày đay…
Rối loạn tiêu hóa thường tại gan mật, đại tràng.
Rối loạn vận mạch.
Rối loạn dinh dưỡng.
Rối loạn chức năng thần kinh.
CHẨN ĐOÁN
Chẩn đoán xác định: Thường là
Mụn nước trên nền hồng ban, giới hạn có thể rõ hay không rõ, ngứa.
Hoặc mảng da dày, lichen hóa, giới hạn không rõ.
Thương tổn thường có tính đối xứng.
Chẩn đoán nguyên nhân: Rất khó tìm dị ứng nguyên
Chẩn đoán phân biệt
Tổ đỉa: Không có hồng ban, có mụn nước sâu trong da. Thường ở mặt bên của ngón tay, lòng bàn tay, bàn chân.
Herpes môi hay sinh dục: Mụn nước dính chùm trên nền hồng ban, khởi sự ngứa sau thì hơi rát.
Zona: Chùm mụn nước trên nền hồng ban hơi phù nề, đau rát nhiều, thương tổn chạy dọc theo thần kinh nửa bên thân mình.
MÔ HỌC
Hiện tượng xốp ở thượng bì là chủ yếu, các gai bì sung huyết ở trung bì, mao mạch dãn nở. Khi đó có sự di chuyển những dịch chất và bạch cầu vào lớp thượng bì gây nên phù nội và ngoại tế bào. Những dịch chất tụ lại giữa khoảng liên bào của lớp tế bào gai và tạo nên mụn nước.
ĐIỀU TRỊ
Nguyên tắc
Tìm dị ứng nguyên gây bệnh.
Tránh bôi nhiều loại thuốc vì có thể là dị ứng nguyên.
Vì Chàm cũng là một phản ứng viêm nên có thể dùng thuốc kháng viêm thoa trực tiếp lên thương tổn, đó là corticoid dùng tại chỗ. Nhưng cần lưu ý đến vị trí, thể bệnh và nguyên nhân của bệnh Chàm để lựa chọn thuốc bôi thích hợp.
Điều trị cục bộ
Giai đoạn cấp: Rịn dịch rất nhiều vì thế không nên dùng các loại thuốc mỡ, nó sẽ làm bịt kín mặt da. Nên dùng dung dịch sát khuẩn nhẹ: như hexamidine, Chlorhexidine, thuốc tím 1/20.000 để rửa thương tổn. Sau khi rửa sạch thương tổn, có thể thoa: hồ nước hay nitrate bạc 1-5% để làm khô dịch tiết.
Giai đoạn bán cấp: Có thể thoa dung dịch Eosin 2% hay Milian.
Giai đoạn mạn: Giai đoạn này thương tổn thường dày sừng da và khô, nên có thể dùng corticoid tại chỗ dạng mỡ, hay dạng kem hay dạng phối hợp với acid salicylic để tiêu sừng nhiều hơn.
Điều trị toàn thân
Thuốc kháng histamine nhóm I để chống ngứa. Thuốc kháng Histamine nhóm 1 và nhóm 2 thường được phối hợp trong Mày đay cơ học.
Kháng sinh: Dùng khi có bội nhiễm, thường là nhiễm khuẩn do Staphylococcus aureus.
Corticoid toàn thân: Nên cân nhắc điều trị vì thuốc có thể gây biến chứng nặng nề. Thường chỉ dùng trong trường hợp chàm cấp ở mặt hay bàn tay. Thuốc thường dùng là Prednisolone với liều 0,5mg/kg/ ngày X 3ngày.
Chàm mạn không nên dùng corticoid liều thấp kéo dài vì khi ngừng thuốc sẽ làm cho bệnh bùng phát lại. Trong trường hợp đặc biệt khi chàm lan tỏa thì dùng Methyl-prednisolone liều ngắt quãng (pulse) và được thực hiện tại bệnh viện.
PUVA liệu pháp và chiếu tia UV: Dùng cho chàm lòng bàn tay, bàn chân hay chàm mạn lan tỏa.
Thuốc ức chế miễn dịch: Mặc dầu có thể hiệu quả trên một vài ca chàm mạn lan tỏa, nhưng vì các biến chứng nặng nề của nó khiến người ta không thể chấp nhận đưa vào phác đồ điều trị.
Giải dị ứng không đặc hiệu: Chích Histaglobin, có tác dụng làm giảm lượng kháng thể và giảm phóng thích Histamine.
Nguyên nhân
Vi khuẩn: Dùng kháng sinh.
Nấm: Dùng Griseofulvin, Ketoconazole, Itraconazole.
Giải dị ứng đặc hiệu: Tiêm trong da dị ứng nguyên liều nhỏ tăng dần.
Thiếu sinh tố: Tùy trường hợp sử dụng thêm các vitamin: F, B1, B6, B12, C…
KẾT LUẬN
Chàm là một bệnh khá phổ biến, nguyên nhân phức tạp, dễ tái phát, khó điều trị và cho kết quả thấp. Điều trị sớm thường cho kết quả tốt hơn. Cả thầy thuốc lẫn bệnh nhân cần phải kiên trì tìm nguyên nhân thì mới có thể điều trị có hiệu quả được.