Nhắc lại giải phẫu – chức năng
Neuron khứu giác thứ nhất nằm ở phần niêm mạc mũi, từ đây có khoảng trên 20 sợi thần kinh đi qua các lỗ của mảnh sàng xương bướm (lamina cribrosa ossis ethmoidalis) tới hành khứu (bulbi olíactorii). Neuron thứ hai bắt đầu ả hành khứu, các sợi của chúng tạo thành dải khứu (tractus oltactorius) đi tới trung tâm khứu giác bậc 1 (trigonum oltactorii) nằm ở vách trong suốt (septum pellicidum), sau đó đi tới trung tâm khứu giác vỏ não ở thuỳ thái dương cả hai bên (gyrus hypocampi), cơ bản ở hồi móc (uncus). Chức năng của dây I là ngửi, nhận biết mùi.
Khám dây I
– Dụng cụ khám: các chất có mùi khác nhau như nước hoa, cà phê, dầu gió, thuốc lá… được đựng trong ống nghiệm; không nên dùng các chất có mùi hắc, gắt như amoniac hoặc dấm thanh…
- Tư thế bệnh nhân: bệnh nhân ở tư thế ngồi hoặc nằm thoải mái, nhắm cả 2 mắt, khám từng bên mũi một.
- Thao tác khám:
+ Thầy thuốc bịt từng bên mũi bệnh nhân.
+ Đưa ống nghiệm đựng chất có mùi từ xa vào lỗ mũi còn lại. Yêu cầu bệnh nhân khi nào ngửi thấy mùi thì nói là có.
+ Cách đánh giá kết quả khám theo ba yếu tố: một là khoảng cách nhận biết mùi (khoảng cách từ ống nghiệm tới mũi bệnh nhân khi bệnh nhân nhận biết được mùi); thứ hai là sự nhận biết mùi của bệnh nhân có đúng không (thầy thuốc hỏi bệnh nhân đó là chât gì); thứ ba là yêu cầu bệnh nhân so sánh khả năng nhận biết mùi của hai bên mũi.
- Đánh giá kết quả:
+ Bình thường: bệnh nhân nhận biết được chính xác mùi cùa chất cần nhận biết.
+ Triệu chứng học dây I:
. Giảm khứu (hyposmie) hoặc mất khứu giác (anosmie): nguyên nhân thường gặp là u, viêm mũi gây tổn thương neuron thứ nhất; tổn thương dải khứu do viêm màng não, u hô sọ trước, chấn thương gây vỡ nền sọ trước, u thần kinh đệm hoặc u màng não của dây khứu giác, u tuyến yên hoặc rối loạn phân ly…
. Ảo khứu (olfactive hallucination): thường bệnh nhân cảm nhận được các mùi rất khó chịu (hôi, hắc…); thường gặp ảo khứu trong các cơn động kinh thái dương, u thuỳ trán hoặc u thuỳ thái dương.
Cần lưu ý rằng nhận thức khứu giác và nhận thức vị giác có liên quan chặt chẽ với nhau. Mất vị giác (ageusie) có thể làm cho bệnh nhân có cảm giác như mất khứu kèm theo và ngược lại.