1. Cơ chế gây ỉa lỏng
1.1. Tăng tiết dịch: dịch tiết nhiều vượt quá khả năng hấp thu.
1.2. Tăng nhu động ruột: co bóp tăng làm thức ăn qua ruột nhanh chóng không kịp tiêu hoá, hấp thụ gây ra ỉa lỏng.
- Tiêu hoá kém: thiếu dịch tiêu hoá (HCl…), thiếu enzym tiêu hoá: Trypsin, Amylaza, Thiếu vi khuẩn “cộng sinh” (vi khuẩn tiêu chất cellulo), dịch trong lòng ruột ưu trương giữ nước gây ỉa lỏng.
- Hấp thu kém: do thành ruột tổn thương (K, viêm, loét…) hoặc hậu quả của cả 3 cơ chế trên gây ỉa lỏng (xem hình dưới)
2. Triệu chứng
2.1. Lâm sàng
+ Hỏi bệnh
- Hoàn cảnh, số lần đi ngoài trong ngày, tính chất của phân
- Hỏi những dấu hiệu kèm theo (đau, mót rặn, sốt…)
+ Khám cơ quan tiêu hoá
- Khám bụng (nhìn, sờ, gõ, nghe)
- Thăm hậu môn, xem phân.
+ Khám toàn thân : phát hiện các biểu hiện:
- Hội chứng mất nước, điện giải: khát, da khô lạnh nhăn nheo, mắt trũng, đái ít, chuột rút…
- Hội chứng nhiễm khuẩn, nhiễm độc: sốt, môi khô lưỡi bẩn lơ mơ.
- Hội chứng truỵ tim mạch: da lạnh vã mồ hôi, mạch nhanh nhỏ, huyết áp tụt, hoặc mất mạch, xẹp mạch.
- Hội chứng suy dinh dưỡng: thiếu máu, gầy tọp nhanh, da khô, phù tróc vẩy, lông tóc thưa dễ rụng.
2.2. Xét nghiệm
- Xét nghiệm phân: sinh hoá, tế bào, vi khuẩn, ký sinh trùng.
- Thăm dò dịch dạ dày, dịch mật, tuỵ ngoại tiết.
- Thăm dò hậu quả ỉa lỏng: ure máu, hematocrit, protid, điện giải.
- Soi và sinh thiết dạ dày, đại tràng.
- Chụp khung đại tràng.
3. Nguyên nhân gây ỉa lỏng
+ Nhiễm khuẩn
- Vi khuẩn: tả, lỵ, thương hàn, tụ cầu…
- Kí sinh trùng: amíp, giun, sán…
+ Các nguyên nhân khác: cúm, sởi, viêm mũi họng tai…
+ Nhiễm độc: Asen Hg, nấm độc, ure mắu tăng.
+ Các yếu tố khác: dị ứng, thuốc quá liều, tinh thần căng thẳng…
4. Điều trị ỉa lỏng.
ỉa lỏng là một biểu hiện của nhiều nguyên nhân. Hậu quả chung nếu không cứu chữa kịp dẫn tới suy mòn tử vong.
Vậy việc điều trị ỉa chảy theo nguyên tắc chung là:
+ Nếu ỉa chảy có biểu hiện mất nước điện giải cần nhanh chóng bù lại nước và điện giải (dựa vào huyết áp và điện giải đồ)
+ Khẩn trương tìm nguyên nhân để điều trị theo nguyên nhân
+ Vấn đề “cầm ỉa”:
- Nếu do nguyên nhân nhiễm độc thức ăn: cứ để bệnh nhân đi ngoài nhưng bù nước điện giải bằng đường tĩnh mạch.
- Nếu không do nguyên nhân nhiễm độc thức ăn bù lại dịch, điện giải (tĩnh mạch hoặc uống) nhưng đồng thời cầm ỉa.
+ Điều trị triệu chứng kèm theo nếu có:
- Trợ tim mạch
- Giảm đau
- Cầm máu…