Đau bụng mạn tính là một trong các triệu chứng hay gặp nhất ở trẻ em và trẻ lớn từ 1-19%, trong đó chủ yếu là đau bụng chức năng, chỉ có 8% liên quan đến thực thể. Bệnh đặc trưng bởi sự đau bụng mạn tính, tái diễn hoặc liên tục không có vị trí rõ ràng (1).
NGUYÊN NHÂN
Nhiều cơ chế bệnh sinh như nhiễm trùng, viêm, chuyển hóa hoặc bất thường giải phẫu dẫn đến đau bụng mạn tính hoặc đau bụng chức năng. Tuy nhiên, trong nhi khoa phần lớn đau bụng là chức năng, không đi kèm các bằng chứng của rối loạn thực thể nào (1) và liên quan đến cơ thế bệnh sinh như tăng nhạy cảm nội tạng và dẫn truyền thông tin não-ruột (1, 4).
CHẨN ĐOÁN
Tiền sử và khám lâm sàng
Tâm lí căng thẳng, lo lắng và trầm cảm của gia đình và xung quanh là dấu hiệu gợi ý đau bụng chức năng. đau bụng chức năng chỉ được chẩn đoán khi không có các dấu hiệu báo động và khám lâm sàng bình thường. Chúng ta cần lưu ý, 50% trẻ táo bón chức năng có đau bụng chức năng (1).
Bảng 1: Các dấu hiệu báo động
| Bệnh sử – Giảm trọng lượng triển thể chất – Chậm dạy thì – Nôn, ỉa lỏng – Sốt chưa rõ nguyên nhân – Phát ban, viêm khớp hoặc tiền sử viêm ruột trong gia đình | Khám thực thể Đau khu trú tại ¼ trên hoặc dƣới bên phải ổ bụng Đau toàn bổ bụng hoặc có khối Gan to, lách to Gai cột sống hoặc góc sườn cột sống Loét miệng, nứt hoặc dò quanh hậu môn |
Phân nhóm đau bụng chức năng được áp dụng theo tiêu chuẩn ROM III (Bảng 2) (1).
Xét nghiệm
| – Chỉ tiến hành xét nghiệm khi có dấu hiệu báo động và chỉ định theo định hướng nguyên nhân gây đau bụng. Kết quả siêu âm cho thấy dưới 1% có bất thường nhưng đây là xét nghiệm dễ thực hiện do đó được khuyến cáo rộng rãi. Kết quả nội soi tiêu hóa, sinh thiết và đo pH thực quản ở trẻ, đau bụng tái diễn cho thấy tỷ lệ phát hiện bất thường từ 25-56% (1). Tuy nhiên, các xét nghiệm xâm nhập này cần cân nhắc hơn khi chỉ định. Bảng 2: Phân loại các đau bụng chức năng theo tiêu chuẩn Rome III (1) |
| Chứng khó tiêu chức năng · Đau bụng kéo dài hoặc tái diễn hoặc khó chịu tại vùng giữa trên rốn · Triệu chứng không giảm đi sau đại tiện hoặc phối hợp với sự thay đổi tính chất, tần xuất và hình dạng phân · Ít nhất 1 lần 1 tuần và kéo dài ít nhất 2 tháng |
| Hội chứng kích thích ruột Khó chịu ở bụng (không mô tả là đau) hoặc đau kết hợp với ít nhất 2 trong số các biểu hiện sau và ít nhất 25% thời gian có biểu hiện · Cải thiện sau đại tiện · Khởi phát kết hợp với sự thay đổi tần xuất phân · Khởi phát kết hợp với sự thay đổi hình dạng phân Ít nhất 1 lần 1 tuần và kéo dài ít nhất 2 tháng Các triệu chứng hỗ trợ chẩn đoán : Tần xuất phân bất thường (≥4 lần/ngày hoặc ≤ 2lần/tuần), bất thường về hình thái phân (phân nhiều cục/rắn hoặc lỏng/nước), bất thường về quá trình tống phân (phải rặn nhiều, đi khẩn cấp, hoặc cảm giác đi không hết phân), đại tiện ra nhày và cảm giác căng chướng bụng. |
| Đau bụng migraine · Các cơn dữ dội bất thường, đau quanh rốn cấp tính kéo dài ≥1 giờ · Các giai đoạn yên lặng kéo dài từ vài tuần đến vài tháng · Đau bụng làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường · Đau bụng phối hợp với ≥ 2 biểu hiện sau: chán ăn, buồn nôn, nôn, đau đầu, sợ ánh sáng, mặt tái nhợt · Tất cả các tiêu chuẩn trên cần phải đủ và trên 2 lần trong 12 tháng |
| Đau bụng chức năng ở trẻ em · Đau bụng từng cơn hoặc liên tục · Không đủ tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn chức năng ống tiêu hóa khác · Diễn biến ít nhất 1 lần/tuần và kéo dài ít nhất 2 tháng trước chẩn đoán |
| Hội chứng đau bụng chức năng ở trẻ em · Phải đủ tiêu chuẩn đau bụng chức năng ít nhất là 25% thời gian có biểu hiện và kèm theo từ 1 biểu hiện sau đây trở lên: a) Khiếm khuyết một vài chức năng sinh hoạt hàng ngày b) Các hội chứng kèm theo: đau đầu, đau chi hoặc khó ngủ · Các tiêu chuẩn này diễn ra ít nhất 1 lần 1 tuần và kéo dài ít nhất 2 tháng. Lưu ý:Tất cả các phân nhóm trên: không tìm thấy dấu hiệu của viêm, bất thường giải phẫu hoặc tiến triển ác tính có thể giải thích được các biểu hiện |
ĐIỀU TRỊ
Mục tiêu
- Khẳng định với cha mẹ rằng, đau bụng chức năng không ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ trong tương
- Giải thích cơ thế bệnh sinh như tăng nhạy cảm nội tạng và dẫn truyền thông tin não-ruột. Động viên cha mẹ và trẻ cùng chia sẻ về kiến thức, nhưng không phân tích sâu dẫn đến khó hiể
- Mục tiêu đầu tiên của điều trị không phải là loại trừ hoàn toàn đau bụng, mà cần cho trẻ bắt đầu lại các phong cách sống bình thường như đi học đều, tham gia tất cả các hoạt động tại trường học theo khả năng của trẻ (1).
Điều chỉnh các yếu tố gây sang chấn tinh thần cho trẻ
- Các sang chấn tâm lý trong cuộc sống có thể làm tăng đau bụng như gia đình có người mất hoặc bố mẹ bỏ nhau, vần đề không tốt ở trường học, sự thay đổi các mối quan hệ xã hội, tình trạng hôn nhân và tài chính trong gia đình không thuận lợi (1, 3). Đây là vấn đề lớn của trẻ tuổi học đường, đặc biệt từ 5-10 tuổ Tâm lí lo lắng của gia đình cũng rất quan trọng như tâm thần của bản thân trẻ, thể hiện ra ngoài bởi các phong cách khác nhau (2).
- Thái độ hợp lý của gia đình khi trẻ đau, nên thể hiện vừa đủ để hỗ trợ và hiểu biết nhưng không thái quá, lưu ý cho trẻ tham gia các bài tập thể dục và đi học đề
- Chú ý các yếu tố âm tính khi trẻ đau nếu trẻ cảm giác không được quí trọng, không được quan tâm sẽ làm gia tăng hành vi đau (1).
Can thiệp chế độ ăn
- Bổ sung chất xơ
- Loại trừ lactose, tuy nhiên hiệu quả không rõ ràng.
- Loại trừ thức ăn bị dị ứng hoặc liệu pháp uống muối Cromolyn có thay thế việc loại trừ chế độ ăn.
- Bổ sung vi khuẩn có lợi thuộc nhóm Bifidobacterium infantis (1).
Điều trị thuốc
- Mục tiêu của điều trị bằng thuốc là giảm nhẹ triệu chứng hơn là nhằm vào sự bất thường của cơ chế bệnh
- Thuốc ức chế thụ thể H2: có hiệu quả trong đau bụng và khó tiêu chức năng.
- Các nhóm khác như chất kích thích giải phóng serotonine và thuốc trầm cảm 3 vòng: hiệu quả không ổn định và tác dụng phụ nguy hiểm nên không khuyến cáo sử dụng.
- Cảm giác đau bụng có thể được tạo nên bởi hiện tượng sinh lí bao gồm đau dạ dày sau ăn hoặc dãn quai ruột hoặc co thắt ruột hoặc ruột nhiều hơi hoặc trào ngược dạ dày thực quản, cần điều trị bằng các thuốc chống co thắt, chống trào ngược (1).
Điều trị tâm thần
- Nếu các điều trị ban đầu đã được áp dụng nhưng các triệu chứng kéo dài hoặc tái diễn, bậc tiếp cận tiếp theo là thử nghiệm một trong các phương pháp điều trị tâm bệnh
- Điều trị tâm thần đặc biệt ưu tiên cho các trẻ đau bụng tái diễn liên quan đến lo âu và các triệu chứng trầm cảm nhằm thay đổi nhận thức và hành vi (1).
Điều trị bổ sung
Điều trị hỗ trợ như tinh dầu bạc hà, gừng, xoa bóp, châm cứu và bấm huyệt ở bệnh nhân đau bụng mạn tính nhưng hiệu quả không ổn định (1).
TIẾN TRIỂN VÀ TIÊN LƯỢNG
Đau bụng chức năng có tỷ lệ thuyên giảm tự nhiên rất cao từ 30-70%. Tuy nhiên, 25- 66% trẻ đau bụng tiếp diễn hoặc xuất hiện thêm triệu chứng khác như đau đầu mạn tính, đau lưng, đau cơ, lo âu, và rối loạn giấc ngủ suốt thời gian vị thành niên đến khi trưởng thành. 29% trẻ đau bụng chức năng xuất hiện hội chứng ruột kích thích 29% ở tuổi trưởng thành (1).
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Arine V., Marc A.B (2008), “Chronic abdominal pain including functional abdominal pain, irritable bowel syndrome, and abdominal migraine” Pediatric gastrointestinal desase, (2), pp: 715-27.
- Bellaiche , Navaro J (2000), “Douleurs abdominales du nourrisson et de l‟enfant”, Gastroenterologie pediatrique, Flammarion Medcine-Sciences, Paris; (2), pp: 601-606.
- Bourrilon , Dehan M and Casasoprana A (2003), “Douleurs abdominal”, Pédiatrie pour praticien, Masson, Paris, pp. 287-93.
- Duoglas D., Guest. E (2006), “The Functional Gastrointestinal Disorders and the Rome III” Gastroenterology, (130), pp: 1377-90.