Chứng Bàng quang hư hàn là tên gọi chung cho những biểu hiện lâm sàng cho Thận dương hư suy mất chức năng sưởi ấm, xuất hiện chứng hậu Bàng quang hư lạnh không khả năng chế ước được thủy dịch; Bệnh phần nhiều do tuổi cao Thận khuy hoặc tiên thiên bất túc, hoặc do mệt nhọc quá độ, ốm lâu Thận khuy gây nên.
Biểu hiện lâm sàng chủ yếu là tiểu tiện nhiều lần trong dài hoặc nhỏ giọt không gọn bãi, hoặc di niệu, hoặc tiểu tiện không tự chủ, sắc mặt trắng nhợt, tinh thần mệt mỏi, lưng gối mềm yếu, lưỡi nhạt rêu lưỡi trắng, mạch Trầm Nhược.
Chứng Bàng quang hư hàn thường gặp trong các bệnh Di niệu, Tiểu tiện bất cấm, Long bế.
Cần chẩn đoán phân biệt với Thận khí hư.
Phân tích
– Chứng Bàng quang hư hàn gặp trong bệnh di niệu phần nhiều biểu hiện đái dầm, khi tỉnh dậy mới biết, sắc mặt không tươi, gầy còm, tinh thần bất túc; Đây là do Thận hư, bong bóng bị lạnh Tâm Tỳ khí hư gây nên, mục Tiểu tiện bệnh chư hậu thiên sách Chư bệnh nguyên hậu luận viết: “Di niệu là do Bàng quang hư hàn, không kiềm chế được nước cho nên như thế”; phiêu tiêu tán (Bẩn thảo diễn nghĩa).
– Nếu Bàng quang hư hàn xuất hiện trong bệnh Tiểu tiện bất cấm, biểu hiện là tiểu tiện không kiềm chế được, đi vặt nhiều lần và trong dài, thậm chí khi làm việc hoặc đang đi bộ nước tiểu cũng són ra; Bệnh thường phát về ban ngày kèm theo các chứng choáng váng ù tai, lưng gối mềm, chân tay không ấm; Đây là do hạ nguyên không bền, Thận dương suy vi, Bàng quang hư hàn gây nên. Mục Tiểu tiện bất cấm hậu sách Chư bệnh nguyên hậu luận viết: Tiểu tiện bất cấm là Thận khí hư, hạ tiêu bị nhiễm lạnh; Thận chủ thủy, khí của nó đi xuống thông với Âm, Thổ hư thì hạ tiêu bị lạnh, không làm ấm áp thủy dịch, cho nên tiểu tiện không kiềm chế được; Điều trị nên làm ấm áp Thận và bong bóng, giữ gìn nước tiểu, cho uống bài Thỏ ty tử hoàn (Tế sinh phương) hoặc Củng đê hoàn (Cảnh Nhạc toàn thư).
– Trong bệnh Long bế xuất hiện chứng Bàng quang hư hàn, biểu hiện tiểu tiện nhở giọt khó đi không có sức bài tiết, sắc mặt trắng nhợt, thần khí khiếp nhược, từ lưng trở xuống lạnh, lưng gối vô lực; Đây là do Mệnh môn hỏa suy, khí hóa không đạt tới Bàng quang “không dương thì âm không có gì để hóa”, cho uống bài Tế sinh Thận khí hoàn.
Chứng này thường gặp ở người cao tuổi và trẻ em. Trẻ em mắc chứng này phần nhiều do Tiên thiên bất túc, Thận khí chưa đầy đủ, khí ở Bàng quang không bền, thường là tiểu tiện trong giấc ngủ nên còn gọi là đái dầm, không cần chữa chạy cũng có thể tự khỏi. Người cao tuổi thể lực yếu, Thận khí suy dần, Thận dương bất túc, phần nhiều gặp ở công năng của Bàng quang giảm yếu, ban ngày tiểu tiện trong dài, vãi đái không kiềm chế được, sức bài tiết yếu, khi đi ngủ thì tiểu tiện vặt nhiều lần, sợ lạnh chân tay lạnh, sắc mặt đen sạm, trong lâm sàng điều trị nên “nhân nhân chế nghi” lấy bổ mạnh hạ nguyên, bồi bổ cái gốc làm nhiệm vụ chính.
Chứng này cũng thường gặp ở khí hậu quá giá lạnh, vì mùa Đông âm thịnh Dương ẩn náu, âm thắng dương, lúc này nên coi trọng ôn bổ.
Chẩn đoán phân biệt
Chứng Thận khí hư với chứng Bàng quang hư hàn: Nguyên nhân bệnh của hai chứng này giống nhau, đều có thể xuất hiện chứng trạng bài tiết tiểu tiện khác thường như tiểu tiện trong dài, đêm tiểu tiện nhiều lần hoặc tiểu tiện không tự chủ. Nhưng chứng Thận khí hư là do nguyên khí ở trong Thận hư suy gây nên, nếu ở trong bệnh đau lưng thì biểu hiện lưng đau ê mỏi dằng dai không dứt, lưng gối yếu sức, quá mệt nhọc thì đau tăng, nằm nghỉ thì giảm nhẹ. Nếu ở trong bệnh Huyễn vậng thì thấy choáng đầu hoa mắt, tai ù tai điếc, tinh thần ủy mị; Nếu Thận khí hư ở trong bệnh Dương nuy Di tinh có thể thấy chứng sinh lý bất lực, di tinh tảo tiết, sinh lý giảm sút, tinh thần mệt mỏi, chân tay mềm yếu. Nếu ở trong bệnh Hư lao có thể thấy chứng đầu choáng tai ù, lưng gối mềm yếu, đêm tiểu tiện nhiều lần v.v.. Còn chứng Bàng quang hư hàn chỉ gặp ở trong các bệnh Di niệu, Tiểu tiện bất cấm và Long bế. “Bàng quang có chức quan châu đô, là nơi chứa dịch, khí hòa có thể từ đấy mà ra”. Bàng quang hư hàn không thể ấm áp kiềm chế thủy dịch thì hình thành chứng trạng tiểu tiện nhiều lần trong dài hoặc nhỏ giọt không dứt, hoặc són đái, đái dầm, đái không tự chủ. Như vậy thì thấy phạm vi biểu hiện lâm sàng của hai chứng h khác nhau. Loại trên khá rộng, ngoài sự biến đổi khác thường của tiểu tiện còn bao quát cả các loại bệnh biến do Thận khí hư gây nên so với loại sau đơn thuần là bài tiết tiểu tiện khác thường, tự thấy những điểm khác nhau.
Trích dẫn y văn
Bàng quang bị lạnh thì tiểu tiện nhiều lần sắc trong trắng (Luận Bàng quang Phủ hư thực hàn nhiệt tử sinh nghịch thuận mạch chứng trị pháp – Trung tạng kinh).