Hút dịch vị – tá tràng

Hút dịch vị – tá tràng

A – Hút Dịch Dạ Dày

Nhắc lại giải phẫu và sinh lý

Dạ dày là một túi giãn có thể tích 1,5 lít.

Dạ dày có nhiệm vụ dự trữ, nhào trộn thức ăn với dịch dà dày. Dạ dày gồm 3 phần: đáy, thân và hang vị.

Hoạt động cơ học, gồm 4 giai đoạn:

Dự trữ thức ăn.

Cử động nhào trộn và đẩy thức ăn.

Phức hợp cơ động.

Sự thoát thức ăn khỏi dạ dày: tình trạng căng thành dạ dày, tiết hormon gastrin.

Hoạt động bài tiết: nhằm tiếp tục sự phân nhỏ thức ăn đã được thực hiện bởi các men phân nhỏ thức ăn của tuyến nước bọt.

Sự bài tiết các tuyến acid: tuyến acid nằm ở đáy và thân vị, được cấu tạo bởi 3 loại tế bào: tế bào cổ tuyến bài tiết chất nhầy, tế bào thành bài tiết HCl và yếu tố nội tại, tế bào chính bài tiết pepsinogen.

Cơ chế bài tiết HCl: có vai trò tạo môi trường acid cho hoạt động của pepsin, biến đổi pepsinogen thành pepsin và giết các vi khuẩn được ăn vào.

Sự bài tiết pepsinogen: acid dạ dày và secretin đều làm tăng sự bài tiết pepsinogen của tế bào chính.

Sự bài tiết yếu tố nội tại: được bài tiết cùng lúc với HCl bởi tế bào chính, rất cần thiết cho sự hấp thu B12 ở hổng tràng.

Sự bài tiết các tuyến ở môn vị (gastrin và chất nhầy): dịch vị được tiết ra khoảng 2 lít mỗi ngày.

1. Định nghĩa

Hút dịch dạ dày: là thủ thuật đưa ống thông qua đường mũi hoặc miệng và dạ dày để hút dịch trong dạ dày với mục đích để trị liệu hay chẩn đoán.

2. Mục đích

2.1. Chẩn đoán bệnh

Xét nghiệm tìm vi khuẩn.

Xác định thành phần, tính chất, số lượng dịch dạ dày để góp phần chẩn đoán một số bệnh.

Lấy dịch vị để chẩn đoán một số bệnh về dạ dày.

Tìm vi trùng lao có trong dịch dạ dày.

Chuẩn bị người bệnh chụp X-quang hệ tiêu hóa có cản quang.

2.2. Điều trị

Giảm áp lực trong dạ dày do hơi hoặc dịch…

Lấy hơi hoặc chất ứ đọng trong dạ dày trước khi mổ.

Ngừa và trị chướng bụng sau khi phẫu thuật.

Lấy chất dịch ứ đọng trong dạ dày, ruột: trường hợp người bệnh hẹp môn vị, tắc ruột, bán tắc ruột.

3. Các phương pháp hút dịch dạ dày

Dùng ống thông

3.1. Hút ngắt qu∙ng – hút đơn giản: đặt ống vào dạ dày, dùng bơm tiêm lắp vào đầu ngoài của ống, hút dịch ra hoặc để dịch tự chảy vào túi chứa theo trọng lực.

3.2. Hút liên tục: với lực hút của máy từ 9-12mmHg, áp lực này không làm tổn thương niêm mạc dạ dày gây xuất huyết.

Mục đích:

Tìm vi khuẩn.

Xét nghiệm thành phần, tính chất, số lượng dịch vị .

Xét nghiệm áp lực trong dạ dày.

Lấy dịch vị khi đói để xem có dịch ứ đọng, hoặc hiện tượng tăng tiết dịch.

Tìm tế bào giúp chẩn đoán bệnh ở dạ dày.

Lấy dịch vị sau khi tiêm histamin kiểm tra sự bài tiết HCl và pepsin.

4. Qui trình chăm sóc người bệnh hút dịch dạ dày

4.1. Nhận định

Tổng trạng, tuổi, tình trạng tri giác, dấu sinh hiệu.

Tình trạng bụng: căng chướng? Mềm? Đau? …

Nhận định nhu động ruột.

Nhận định tình trạng mũi của người bệnh: viêm? Kích thích? Xuất tiết?

4.2. Chẩn đoán

Nguy cơ nôn ói do kích thích.

Nguy cơ hít sặc.

Nguy cơ viêm phổi hít.

Nguy cơ xuất huyết tiêu hóa do tổn thương niêm mạc thực quản hoặc dạ dày.

4.3. Can thiệp và chăm sóc

Giải thích và trấn an tinh thần người bệnh để người bệnh hợp tác.

Cho người bệnh nằm tư thế semi Fowler (15–300) nếu tình trạng bệnh cho phép.

Phải chắc chắn ống vào đúng trong dạ dày mới được hút.

Điều chỉnh áp lực hút theo y lệnh của bác sĩ.

Kiểm tra hệ thống máy hút, quan sát dịch dạ dày chảy ra để chắc chắn máy hút hoạt động tốt.

Theo dõi hệ thống hút mỗi 30 phút cho đến khi hệ thống hoạt động tốt thì theo dõi mỗi 2 giờ.

Ghi nhận màu sắc, số lượng, tính chất của dịch chảy ra.

Trong lúc rửa luôn luôn quan sát tình trạng người bệnh.

Vệ sinh mũi miệng của người bệnh mỗi 3 giờ hoặc ngay khi bẩn.

Thay bình chứa dịch hút mỗi 8 giờ hoặc khi lượng dịch lên đến bình.

Khuyến khích người bệnh xoay trở tại giường nếu tình trạng bệnh cho phép.

Nguy cơ hít sặc, viêm phổi hít:

Người bệnh có thể ho và thường hay nôn mửa khi ống chạm vào hầu, nên bảo người bệnh hít thở sâu bằng miệng để làm giảm bớt co thắt thực quản và phản xạ nôn.

Chắc chắn ống vào đúng dạ dày mới gắn đuôi ống vào hệ thống máy hút.

Khi người bệnh khó chịu hoặc tím tái cần rút ống ra ngay.

Nguy cơ xuất huyết tiêu hóa do tổn thương niêm mạc thực quản hoặc dạ dày:

Khi đặt ống cần nhẹ nhàng, không nên dùng sức.

Khi rửa nếu thấy có máu chảy ra thì rút ống ra ngay.

5. Những điều cần lưu ý và chăm sóc người bệnh khi hút dịch dạ dày

Trường hợp để xác định số lượng dịch dạ dày: hút cho đến lúc dịch không còn chảy ra nữa. Sau đó, ghi nhận số lượng, màu sắc, tính chất của dịch dạ dày.

Nếu tìm trực khuẩn lao: lấy 5ml cho vào ống nghiệm và gửi phòng xét nghiệm.

Kích cỡ ống hút dịch dạ dày (tube Levine) phải phù hợp với người bệnh:

+ Người lớn: 14-16 Fr.

+ Trẻ nhỏ: 8-10 Fr.

Khi đặt ống hút phải đặt nhẹ nhàng ặ tránh gây tổn thương và đau đớn cho người bệnh. Nếu đặt ống qua đường mũi, cần nhẹ nhàng ặ tránh xây xát niêm mạc mũi.

Nếu người bệnh tỉnh bảo người bệnh há miệng để xem ống có bị cuộn vòng trong miệng không? Nếu người bệnh ho sặc, tím tái phải rút ống ra ngay.

Vì ống đã đi lạc qua đường hô hấp.

Phải luôn quan sát người bệnh, nếu thấy người bệnh ho, sặc sụa, tiết nhiều đàm nhớt, khó thở, tím tái ặ rút ống ra, đặt lại.

Khi cố định ống hút, phải cố định đúng cách để người bệnh xoay trở dễ dàng, tránh thành ống thông bị tuột ra ngoài.

Khi hút dịch dạ dày: không được di động ống thông tránh tổn thương niêm mạc dạ dày.

Chọn lực hút thích hợp, nếu có chỉ định hút liên tục thì hút nhẹ nhàng và từ từ với áp lực thấp.

Sau khi đặt ống vào dạ dày nối đầu ngoài của ống vào hệ thống hút 3 chai hay hệ thống Wingensicon, theo nguyên tắc bình thông nhau và tạo áp lực âm hay khoảng chân không ở chai đầu tiên của hệ thống bình thông nhau.

+ Áp lực hút thấp: 80-100mmhg

+ Áp Lực Hút Cao: 100-120mmhg

Theo dõi tình trạng chung của người bệnh chỉ số lượng, màu sắc, tính chất dịch hút ra.

Chăm sóc, mũi, miệng người bệnh trong suốt thời gian đặt ống để hút (nếu hút liên tục).

Dặn người bệnh hoặc người nhà người bệnh không được tự ý hút ống thông ra hoặc tự điều chỉnh áp lực hút.

Thường xuyên bơm rửa ống thông bằng dung dịch NaCl 0,9% hoặc nước chín ặ phòng ống thông bị tắc.

Thường xuyên thay đổi ống thông, khi thay ống thì đổi luôn cả bên lỗ mũi để đặt ống thông.

Thường xuyên kiểm tra ống thông có còn đúng vị trí không.

6. Kỹ thuật hút dịch Dạ dày

6.1. Chỉ định

Nghi ngờ (theo dõi lao phổi ở trẻ em) vì lao phổi trẻ em, trẻ em không biết khạc đờm mà thường nuốt đờm.

Các bệnh viêm dạ dày, loét dạ dày tá tràng, đại tràng, ung thư dạ dày, hẹp môn vị, chướng bụng, liệt ruột, tắc ruột.

Giải phẫu đường tiêu hóa: trước, trong và sau khi phẫu thuật ở đường tiêu hóa (đặc biệt là phẫu thuật ở dạ dày).

6.2. Chống chỉ định

Bệnh ở thực quản: hẹp, co thắt, chất hẹp, phình tĩnh mạch thực quản. Ngừa tai biến xuất huyết.

Cấp tính ở thực quản: bỏng thực quản do hóa chất mạnh (acid, base…) ư Trường hợp nghi thủng dạ dày.

6.3. Chuẩn bị người bệnh

Giải thích cho người bệnh hoặc người nhà người bệnh biết để họ yên tâm và hợp tác.

Tư thế người bệnh thích hợp.

Nếu người bệnh nặng cần có người phụ giúp.

6.4. Dọn dẹp dụng cụ

Rửa sạch, lau khô.

Chuẩn bị dụng cụ gửi đi diệt khuẩn.

Trả những dụng cụ khác về chỗ cũ.

6.5. Ghi hồ sơ

Ngày giờ thực hiện.

Số lượng, tính chất, màu sắc nước hút ra.

Số mẫu nghiệm gửi (nếu có).

Tình trạng người bệnh.

Tên điều dưỡng thực hiện.

Bảng 40.1. Bảng kiểm lượng giá kỹ năng soạn dụng cụ hút dịch dạ dày

Bảng 40.2. Bảng kiểm hướng dẫn học kỹ năng hút dịch dạ dày

Bảng 40.3. Bảng kiểm lượng giá thực hiện kỹ năng hút dịch dạ dày

B – Kỹ Thuật Hút Dịch Tá Tràng

Ruột non là nơi quan trọng nhất thực hiện sự tiêu hóa và hấp thu thức ăn với sự hỗ trợ của tuyến tụy, mật và gan. Ruột non chia làm 3 đoạn: tá tràng, hỗng tràng và hồi tràng. Chiều dài khoảng 5m, diện tích hấp thụ là 250m2, nhờ nếp gấp niêm mạc, nhung mao và vi nhung mao.

Hoạt động cơ học: có vai trò nhào trộn nhũ trấp với dịch tiêu hóa, mật và dịch tụy.

Hoạt động bài tiết: các chất dịch trong tá tràng do 3 nguồn đưa đến tụy, mật và dịch các tuyến của thành ruột non.

Thành phần dịch tụy: khoảng 1200-1500ml/ngày. Enzym quan trọng nhất là trypsin, chymotrypsin, carboxypolypeptidase, ion bicarbonat, nồng độ ion này trong dịch tụy cao hơn nhiều so với huyết tương giúp trung hòa acid của dạ dày.

Thành phần dịch mật: khoảng 200-1100ml/ngày. Mật được tạo ra bởi các tế bào gan rồi sau đó đưa xuống tá tràng bởi hệ thống dẫn mật, hoặc dự trữ trong túi mật. Khi đi qua ống dẫn mật, có thêm sự bài tiết của Na+ và HCO3ư vào dịch mật. Thành phần gồm có muối mật, billirubin, cholesterol, lecithin, các chất điện giải và nước. Muối mật rất cần cho sự tiêu hóa và hấp thu mỡ nhờ tác dụng nhũ tương hóa và thành lập các hạt micelle. Lượng muối mật được bài tiết tùy thuộc vào lượng muối mật được tái hấp thu.

1. Định nghĩa

Hút dịch tá tràng: đặt ống thông vào tá tràng qua đường miệng hoặc mũi để hút dịch mật với mục đích để chẩn đoán và điều trị bệnh.

2. Mục đích

Lấy mật để chẩn đoán một số bệnh về tụy, gan, mật.

Thăm dò chức năng bài tiết mật của gan và túi mật.

Thăm dò chức năng tụy và tá tràng.

3. Chỉ định

Sỏi túi mật.

Tắc mật.

Viêm túi mật, viêm ống dẫn mật.

4. Dọn dẹp dụng cụ

Rửa sạch dụng cụ với nước xà phòng, lau khô.

Gửi tiệt trùng lúc cần.

Trả những dụng cụ khác về chỗ cũ.

5. Ghi hồ sơ

Ngày giờ hút dịch tá tràng.

Số lượng nước mật hút ra, màu sắc tính chất khác thường (nếu có).

6. Phương pháp hút dịch tá tràng

Dùng ống Eirhnor qua miệng vào đoạn II tá tràng để hút dịch tá tràng hay mật với.

Khi đặt ống vào đoạn II tá tràng, người ta hút được mật A: màu vàng tươi, mật ở ống mật chủ và ống dẫn mật.

Sau khi bơm MgSO4 30% người ta hút được mật B: màu nâu sẫm từ túi mật.

Mật C: mật ở gan, màu vàng rơm.

7. Những điều cần lưu ý và chăm sóc người bệnh khi hút dịch tá tràng

Trước khi lấy dịch để xét nghiệm người bệnh phải được nhịn đói vào chiều hôm trước, sáng hôm sau phải được thực hiện ngay.

Khi đặt ống phải nhẹ nhàng.

Bơm thật chậm MgSO4 để tránh phản xạ nôn.

Theo dõi triệu chứng đau bụng của người bệnh.

Bảng 40.4. Bảng kiểm lượng giá kỹ năng sọan dụng cụ hút dịch tá tràng

Bảng 40.5. Bảng kiểm hướng dẫn học kỹ năng hút dịch tá tràng

Bảng 40.6. Bảng kiểm lượng giá thực hiện kỹ năng hút dịch tá tràng