Nhận định chung
Béo phì ở trẻ em có ý nghĩa sức khoẻ cộng đồng vì nó liên quan đến sức khoẻ, bệnh tật, tử vong của trẻ em tuổi trưởng thành. Béo phì và thừa cân đang tăng lên đến mức báo động tại khắp các miền trên thế giới, đặc biệt tại các nước đang phát triển. Trước đây béo phì rất hiếm gặp, nhưng ngày nay khá phổ biến nhất là các nước phát triển như Mỹ (15% trẻ 12-19 tuổi bị béo phì).
WHO định nghĩa thừa cân béo phì như sau: Thừa cân: là tình trạng cân nặng vượt quá cân nặng “nên có” so với chiều cao. Béo phì: là tình trạng bệnh lý đặc trưng bởi sự tích luỹ mỡ thái quá và không bình thường một cách cục bộ hay toàn thể tới mức ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ. Đánh giá béo phì không chỉ tính đến cân nặng mà còn quan tâm đến tỷ lệ mỡ của cơ thể. Béo phì được coi là bệnh vì nó chính là yếu tố nguy cơ mắc bệnh mạn tính không lây và là yếu tố nguy cơ tử vong.
Cơ chế bệnh sinh của béo phì
Ở vùng dưới đồi có 2 trung tâm: VLH: Ventrolateral nuclear of the hypothalamus là nhân bụng bên của vùng dưới đồi kích thích ăn VMH: Ventromethial nuclear of the hypothalamus là nhân bụng giữa của vùng dưới đồi hạn chế ăn. Khi nồng độ glucose, Insulin trong huyết thanh tăng, sự căng của dạ dày ruột sau bữa ăn, cùng với bài tiết adrenalin sẽ kích thích trung tâm no của vùng dưới đồi, kích thích lên vỏ não dẫn đến ức chế việc ăn. Ngoài ra các yếu tố như xã hội, văn hoá, môi trường, dân tộc cũng ảnh hưởng đến vỏ não, điều khiển việc ăn uống. Thường trẻ béo phì đều háu ăn và ăn nhiều hơn trẻ bình thường.
Phác đồ điều trị béo phì ở trẻ em
Mục tiêu điều trị
Để cho trẻ có một cân nặng và sức khoẻ lý tưởng bằng cách là làm chậm tăng cân hoặc ngừng tăng cân.
Kiểm soát và duy trì cân nặng lý tưởng theo chiều cao.
Bảo đảm trẻ tăng trưởng tốt theo lứa tuổi.
Giảm nguy cơ biến chứng do béo phì.
Nguyên tắc điều trị
Trẻ em là cơ thể đang phát triển vì vậy điều trị béo phì ở trẻ em không đặt ra vấn đề giảm cân, mà là giảm tốc tăng cân hay tránh tăng cân thêm để đảm bảo sự phát triển chiều cao của trẻ. Cho phép trẻ vẫn tiếp tục tăng trưởng từ từ cùng với cân nặng qua thời gian, điều này có thể kéo dài 1 đến 2 năm hoặc hơn phụ thuộc vào tuổi, cân nặng và cách phát triển của trẻ Do đó điều trị béo phì trẻ em gồm 3 vấn đề chính là:
Điều chỉnh chế độ ăn: nhằm giảm năng lượng ăn vào.
Tăng cường hoạt động thể lực: nhằm tăng năng lượng tiêu hao.
Đảm bảo cung cấp đủ vitamin và khoáng chất theo lứa tuổi.
Các biện pháp cụ thể
Xây dựng chế độ ăn hợp lý
Những điều nên làm: Xây dựng thực đơn khẩu phần ăn cân đối, hợp lý. Phối hợp nhiều loại thức ăn trong một bữa, khẩu phần ăn vẫn phải đủ các chất dinh dưỡng. Nên uống sữa không đường, trẻ lớn nên uống sữa gầy. Hạn chế các món quay, xào. Hạn chế mỡ không quá 25 – 30% tổng năng lượng. Nên ăn đều đặn các bữa, tránh bỏ bữa.
Không đẻ trẻ quá đói (vì nếu trẻ bị đói, trẻ bị đói trẻ sẽ ăn nhiều hơn vào các bữa sau làm mỡ tích lũy nhanh hơn).
Nên ăn nhiều vào buổi sáng, giảm ăn về buổi chiều và tối.
Nên ăn nhiều rau xanh, hoa quả ít ngọt.
Giảm bớt gạo thay bằng khoai, ngô là những thức ăn cơ bản giàu chất xơ. Chọn ngũ cốc hoặc bánh mỳ có ít hoặc không có chất béo.
Nhai kỹ và cho trẻ ăn chậm, giúp trẻ cảm nhận được no và sẽ ngừng ăn khi no. Nếu ăn quá nhanh thì sẽ ăn nhiều hơn nhu cầu cần thiết.
Gia đình nên ăn cùng nhau bất cứ lúc nào có thể. Tạo ra thời gian trong bữa ăn là thời gian thoái mái, trao đổi và chia sẻ những việc đã xảy ra trong ngày.
Chế độ ăn của trẻ phải cân bằng về năng lượng (calo) để giúp cho sự tăng trưởng và phát triển để có cơ thể khỏe mạnh, ăn đa dạng thức ăn. Không ăn thực phẩm ăn nhanh, nếu có thể không quá 1 tuần/lần. Nên kiểm soát cả những bữa ăn bên ngoài (ví dụ như ăn ở trường học…) để đảm bảo cân bằng
Những điều không nên làm
Hạn chế các loại đường, kẹo, sữa đặc có đường.
Tránh cho trẻ nhai kẹo cao su làm cho trẻ lúc nào cũng muốn nhai.
Không nên ăn vào lúc trước khi đi ngủ.
Tăng năng lượng tiêu hao cho hoạt động thể lực
Mục tiêu là trẻ tham gia các hoạt động vừa ít nhất trong 60 phút/ngày, ít nhất 3 ngày/tuần.
Nghiêm cấm trẻ ngồi lâu với các hoạt động tĩnh.
Uống đủ nước để bù lại lượng nước trẻ mất qua mồ hôi trong quá trình luyện tập.