Định nghĩa
Chứng nuốt khó là hoạt động đưa thức ăn từ miệng xuống dạ dày khó khăn.
Căn nguyên
NUỐT KHÓ Ở MIỆNG-HẦU (MIỆNG-HỌNG): khó khăn trong việc khởi đầu động tác nuốt và đưa khối thức ăn từ hầu (họng) vào thực quản (gọi là chứng nuốt khó trước thực quản). Thường hay xảy ra tình trạng thức ăn lọt nhầm vào đường hô hấp. Đôi khi ho và khàn tiếng xuất hiện trước khi nuốt khó xảy ra. Có những nguyên nhân sau:
Viêm amidan, apxe quanh amidan.
Ung thư miệng-họng
Chèn ép từ bên ngoài: bướu cổ, u tuyến giáp, gai xương của đốt sống cổ.
Hội chứng Plummer-Vinson (xem hội chứng này) trong bệnh thiếu máu thiếu sắt.
Các bệnh thần kinh-cơ: bệnh nhược cơ, loạn dưỡng cơ miệng-hầu, bệnh xơ cứng bì, viêm da-cơ, loạn trương lực cơ, liệt hành não hoặc liệt giả hành não, các bệnh cơ, bệnh xơ cứng từng mảng, điều trị bằng phenothiazin .V…
Mất phối hợp sụn nhẫn-hầu(nhẫn-họng): cơ thắt trên của thực quản (tức là cơ nhẫn-hầu) không mở ra vào lúc nuốt, lâu ngày có thể dẫn tới hình thành túi thừa
Cục hysteri, hoặc khối cầu hysteri:có một số đối tượng bị lo âu cảm thấy như có một dị vật hình tròn mắc nghẹn ở đáy họng. Không có rối loạn chuyển vận thức ăn của thực quản, nhưng cảm giác nói trên xuất hiện trong một số hoàn cảnh xúc cảm nhất định, cả ngoài lúc nuốt.
NUỐT KHÓ Ở THỰC QUẢN
- Rối loạn cơ học ở thực quản: mới đầu rối loạn liên quan tới thức ăn đặc, và để khắc phục trở ngại đôi khi bệnh nhân phải ợ. Niêm mạc thực quản bị đau gây ra cảm giác bỏng rát ở sau xương ức, lan dọc theo chuyển động của thức ăn đang nuốt xuống (chứng nuốt đau). Những cơn co thắt của thực quản đôi khi khó phân biệt với cơn đau thắt ngực.
- Hẹp thực quản: do ung thư thực quản, dị vật, viêm thực quản (viêm thực quản do loét hoặc sau khi uống phải hoá chất ăn da), túi thừa thực quản, vòng Schatzki.
+ Chèn ép thực quản: do phồng động mạch chủ, giãn tâm nhĩ trái, bướu cổ sa xuống thấp, (gọi là tuyến giáp ở sau xương ức), sưng hạch bạch huyết, khối u phế quản hoặc u phổi, thoát vị hoành.
+ Loét thực quản gây đau khu trú ở mũi ức và ở vùng cao sau xương ức.
+ Chứng nuốt khó “dị dạng động mạch” là do một dị tật bẩm sinh của động mạch chèn ép vào thực quản, đặc biệt là động mạch dưới đòn phải lạc chỗ, bắt nguồn từ phần trái của quai động mạch chủ.
- Rối loạn vận động của thực quản: khỏi phát tăng dần, diễn biến rất chậm, nuốt khó cả thức ăn đặc và lỏng, đôi khi khó nuốt tăng lên nếu là thức ăn lỏng và lạnh. Khi nuốt cả thức ăn đặc và lỏng cùng một lúc thì chất đặc lại xuống dễ dàng hơn chất lỏng. Do những nguyên nhân sau:
+ Cơ thắt dưới của thực quản không giãn được, co thắt lan rộng ở thực quản, trào ngược (hồi lưu) dạ dày-thực quản, bệnh Chagas.
+ Bệnh xơ cứng bì, hội chứng CREST, viêm đa dây thần kinh trong bệnh đái tháo đường hoặc do rượu.
CHỨNG NUỐT ĐAU: đau với cảm giác rát bỏng hoặc bị thắt hẹp thực quản, thường xuất hiện khi bệnh nhân nuốt những thức ăn lỏng hoặc đặc rất nóng hoặc rất lạnh. Chứng nuốt đau có thể do những tổn thương ở niêm mạc thực quản hoặc chỉ do rối loạn vận động của thực quản gây ra.