2.2.5. Hà thủ ô đỏ
Radix Fallopiae multiflorae
Rễ củ phơi hay sấy khô của cây Hà thủ ô đỏ (Fallopia multiflora (Thunb.) Haraldson Syn. Polygonum multiflorum(Thunb.)), họ Rau răm (Polygonaceae).
Mô tả cây
Dây leo, sống nhiều năm, thân mọc xoắn vào nhau, mặt ngoài thân có màu xanh tía, mặt thân nhẵn không có lông. Lá mọc so le, có cuống dài, phiến lá hình tim hẹp, dài 4 – 8cm, rộng 2,5 – 5cm, đầu nhọn, phía cuống hình tim, hoặc hình mũi tên, mép nguyên hoặc hơi lượn sóng, cả hai mặt đều nhẵn và không có lông. Lá kèm mỏng màu nâu nhạt ôm lấy thân. Hoa mọc thành chùm nhiều nhánh, hoa nhỏ, đường kính 2mm, có cuống ngắn 1 – 3 mm. Cánh hoa màu trắng. Nhị 8 với 3 nhị hơi dài hơn. Bầu hình 3 cạnh, vòi ngắn gồm 3 cái rời nhau. Mùa hoa vào tháng 10, mùa quả vào tháng 11.
Đặc điểm dược liệu
Rễ củ để nguyên, bổ dọc hay cắt thành miếng. Củ nguyên có hình dạng hơi giống củ khoai lang. Mặt ngoài lồi lõm, mặt cắt ngang có lớp bần mỏng màu nâu sẫm, mô mềm vỏ màu đỏ hồng, có nhiều bột, ở giữa có lõi gỗ. Vị chát, hơi đắng.
Đặc điểm vi phẫu dược liệu
1. Lớp bân gồm nhiều tầng tế bào trong chứa đầy những chất màu xám nâu; 2 Mô mềm vỏ gồm nhiều tế bào trong chứa những hạt tinh bột và canxi oxalat hình cầu gai; 3. Nhiều vòng libe gỗ: một vòng to nhất ở trung tâm, nhiều vòng nhỏ hơn ở xung quanh tương ứng với những nơi lồi của rễ, ở mỗi vòng thấy rõ một đường sinh tầng liên tục, các đám bó libe gỗ phân tách nhau bởi những tia ruột khá rộng.
Hình 2.2.5 Vi phẫu Hà thủ ô đỏ
Đặc điểm bột dược liệu
Bột có màu nâu hồng, không mùi, vị hơi chát. Soi dưới kính hiển vi thấy: Mảnh bần gồm các tế bào hình đa giác thành dày có màu đỏ nâu (1). Mảnh mô mềm gồm các tế bào hình tròn, to, thành mỏng (2). Rất nhiều tinh bột hình dạng thay đổi, thường có các hạt tinh bột kép đôi, kép ba đứng riêng lẻ hay tập trung
thành từng khối trong mô mềm (3). Mảnh mạch điểm (4), sợi (5). Các mảnh màu nâu đỏ kích thước không đều (6). Rải rác có tinh thể calci oxalat hình cầu gai, đường kính 0,03 – 0,04mm (7).
Chú ý:
Cây Hà thủ ô trắng còn gọi là cây Sữa bò (Streptocaulon juventas (Lour.) Merr.), họ Thiên lý (Asclepiadaceae) được dùng ở nước ta để thay thế hoặc phối hợp với Hà thủ ô đỏ, chú ý tránh nhầm lẫn.