Tên khác: bệnh do trypanosoma Nam Mỹ, bệnh Chagas-Mazza
Căn nguyên
Tác nhân gây bệnh là một nguyên sinh động vật, trùng roi ký sinh trong máu, có tên khoa học là Trypanosoma cruzi, trùng roi này được truyền sang người thông qua túc chủ trung gian là bọ rệp thuộc loài Triatoma. Trypanosoma lây truyền sang người là do bị bọ rệp đốt, hoặc do các chất tiết của bọ rệp bị nhiễm mầm bệnh dây bẩn vào các vết xước trên kết mạc, niêm mạc, hoặc da người. Cũng có thể có những thê bẩm sinh và thể mắc phải do truyền máu. ở người, có thê tìm thấy các thể trypanosoma không roi nằm ở trong các tế bào thuộc hệ thống lưới nội mô.
Dịch tễ học
Theo ước lượng có khoảng 7 triệu người bị nhiễm Trypanosoma cruzi ở những vùng có dịch địa phương lưu hành thuộc Nam Mỹ và Mêhicô.
Triệu chứng
TIỀN TRIỆU: sau một thời kỳ ủ bệnh khoảng 1 tuần, ở điểm bị bọ rệp đốt, thấy xuất hiện một nốt ban đỏ (gọi là “chagom” hoặc nốt sưng bệnh Chagas); điểm này thường nằm ở nơi tiếp giáp giữa da và niêm mạc ở môi, hoặc mí mắt; nếu ở mí mắt thì thấy mí mắt một bên bị phù nề, không đau, đi kèm với viêm kết mạc (gọi là dấu hiệu Romaná).
PHA XÂM NHẬP VÀO MÁU: bệnh nhân sốt 38-39°C, nổi mày đay trong thời gian khoảng 4 tuần. Từ đó bệnh trypanosoma có thể tiến triển hoặc thành thể cấp tính, hoặc thành thể mạn tính, với khu trú ở những vị trí khác nhau.
THỂ CẤP TÍNH: chủ yếu thấy ở trẻ em, bệnh biểu hiện bởi sốt, cô chướng (báng nước), gan lách to, và đôi khi sưng hạch bạch huyết toàn thân. Bệnh nhi có thể bị tử vong bởi viêm màng não-não hoặc bởi viêm cơ tim cấp tính.
THỂ MẠN TÍNH (sau một thời kỳ bệnh tiềm tàng có thể dài hoặc ngắn): biểu hiện bởi các dấu hiệu:
Phù niêm: với bướu cổ và suy tuyến giáp.
Thần kinh: với liệt, co giật, run hữu ý (khi làm một động tác nào đó thì bị run).
Viêm cơ tim: với loạn nhịp tim, hệ thống dẫn truyền tự động bị ảnh hưởng đưa tới bloc nhánh phải của bó His hoặc bloc nhĩ thất. Suy tim.
Về chi tiết, xem: viêm cơ tim trong bệnh Chagas.
“Bệnh Engasco” với to thực quản, to đại tràng, do các đám rôì thần kinh thực vật chi phối hệ cơ ở thành của những cơ quan rỗng bị trypanosoma tác động.
Xét nghiệm cận lâm sàng
Phát hiện trypanosoma trong máu bệnh nhân: bằng xét nghiệm trực tiếp phiến đồ máu đã cho citrat để chống đông và ly tâm trong thời gian dài; bằng tiêm truyền máu của bệnh nhân cho chuột lang, hoặc cấy máu. Tuy nhiên, kết quả chỉ dương tính trong 50% trường hợp và chỉ dương tính ở trong pha cấp tính.
Chẩn đoán bằng túc chủ khác loài theo phương pháp Brumpt: cho nhộng của bọ rệp chưa bị nhiễm tiếp xúc với da của bệnh nhân và sau đó phát hiện trypanosoma trong chất thải của bọ rệp. Đây là phương pháp duy nhất để phát hiện trypanosoma ở những thể mạn tính.
Chẩn đoán huyết thanh: phản ứng cố định bổ thể hoặc phản ứng Machado-Guerreiro dương tính trong 50% trường hợp ở giai đoạn cấp tính. Ngoài ra, người ta còn làm những xét nghiệm miễn dịch huỳnh quang gián tiếp và kỹ thuật ELISA.
Trong trường hợp bị viêm cơ tim, có thể có immunoglobulin nội mô mạch máu (immunoglobulin endothéliovasculaire – EVI).
Chẩn đoán
Dựa vào:
Nốt săng ban đỏ ở điểm bọ rệp đốt. Phù mí mắt và viêm kết mạc một bên
Sốt cách quãng với dấu hiệu bệnh tác động cấp tính hoặc mạn tính tới tim hoặc hệ thống thần kinh trung ương.
Phát hiện thấy trypanosoma trong máu, và phản ứng huyết thanh dương tính.
Điều trị
Những thuốc hiện có không hiệu quả lắm.
Người ta sử dụng nifurtimox uống, với liều 6 mg/kg cân nặng cơ thể, 4 liều chia đều trong vòng 2 tuần. Sau đó liều hàng ngày cứ hai tuần một lần tăng lên 2 mg/kg cân nặng cơ thể cho tới khi đạt liều tối đa hàng ngày là 15 mg/kg cân nặng cơ thể. Đối với trẻ em thì liều nifurtimox là 12,5-15 mg/kg cân nặng cơ thể mỗi ngày. với những thể cấp tính, phải tiếp tục liều điều trị như trên trong 90 ngày và với thể mạn tính thì trong 120 ngày.
Thuốc có thể dùng thay thế: benznidazol.
Phòng bệnh
Diệt vectơ truyền mầm bệnh (bọ rệp), thông tin công cộng trên toàn thế giới về cách lan truyền của bệnh, ở những vùng có dịch địa phương, phải điều tra phát hiện những trường hợp nhiễm bệnh ở người cho máu. Trước khi truyền máu, cho thêm dung dịch gentian nồng độ 1/4000 vào sẽ ngăn ngừa được lây nhiễm.