Haemophilus influenzae hay trực khuẩn Pfeiffer là một vi khuẩn Gram âm, kỵ khí tuỳ điều kiện, đa dạng, thường sống ở mũi họng mà không gây bệnh. Người là nguồn chứa vi khuẩn. Bệnh thường hay xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi. Ở người lớn, bệnh xuất hiện chủ yếu ở người bị suy giảm miễn dịch. Có 6 typ huyết thanh vỏ (a, b, c, d, e, f). Typ huyết thanh b (Hib) là typ hay gây bệnh nhất và là nguyên nhân chủ yếu gây viêm màng não do H. influenzae. Polysaccharid của vỏ có hoạt tính chống thực bào còn nội độc tố thì tấn công tê bào niêm mạc. Có những chủng không có vỏ gây nhiễm khuẩn không xâm lấn ở người lớn. Người ta phân biệt các thể:
- Viêm màng não cấp: vi khuẩn (typ B) là nguyên nhân hay gặp nhất gây viêm màng não cấp do vi khuẩn ở trẻ từ 6 tháng đến 3 tuổi.
- Nhiễm khuẩn huyết: là thứ cấp của một nhiễm khuẩn khu trú ở trẻ. Bệnh rất nặng ở người lớn bị suy giảm miễn dịch hay bị cắt lách.
- Viêm khí, phế quản, viêm tai giữa, viêm xoang, viêm xương chũm.
- Viêm phổi: các bệnh phổi ở cộng đồng (xem từ này) hay các bệnh phổi gây biến chứng trong cúm.
- Viêm nắp thanh quản cấp ở người lớn, có sốt, đau họng, khó thỏ và nguy cơ gây tắc nghẽn.
- Tổn thương ở các nơi khác: viêm mô tế bào ở đầu và cổ, viêm khớp có mủ ở trẻ con, viêm kết mạc mủ (trực khuẩn Koch-Weeks).
Xét nghiệm cận lâm sàng
Nuôi cấy để phát hiện kháng nguyên trong dịch não tuỷ, trong máu, dịch màng phổi, mủ và nước tiểu. Có thể phát hiện kháng nguyên vỏ của typ b bằng test latex hay tách chiết bằng điện.
Điều trị
Dựa vào kháng sinh đồ. Dùng amoxicillin (50mg/kg/ngày tới 2 g); có thể kết hợp với một aminosid hay cotrimoxazol. Khoảng 40% các chủng kháng lại các aminopenicillin. Trong trường hợp này, nên dùng co-amoxiclav hay một cephalosporin thế hệ 2 hoặc 3 (cefotaxim hay ceftriaxon).
Phòng bệnh
Trong trường hợp có dịch ở một cộng đồng trẻ con, nên tiêm rifampicin 20mg/kg/ngày trong 4 ngày.
Vaccin HIB (kháng H. influenzae typ 6): bảo vệ trẻ con có nguy cơ cao (vườn trẻ, trẻ không có lách v.v…). Tiêm chủng đã làm giảm đáng kể tần suất mắc viêm màng não ở trẻ dưới 3 tuổi.